มีนักธุรกิจไทยที่มาจาก OVERSEA - CHINESE จำนวนมากตั้งข้อสงสัยว่า ทำไมธุรกิจหวั่งหลีจึงเป็นปึกแผ่นตลอดระยะเวลากว่า 120 ปี? อาจจะกล่าวได้ว่าไม่มีปัญหา ไม่มีวิกฤติการณ์ รักษาชื่อเสียงยั่งยืนจนทุกวันนี้ "ผู้จัดการ" ได้ตั้งคำถามนี้กับ สุวิทย์ หวั่งหลี ผู้นำตระกูลหวั่งหลีปัจจุบัน "พี่น้องตระกูลหวั่งรักใคร่สามัคคีกัน มีความสำนึกในความรับผิดชอบของตนดี" เขาตอบอย่างเคร่งขรึม

ตระกูลหวั่งหลีดำเนินธุรกิจมีเอกลักษณ์ของตัวเอง!

ผู้คนในระดับกว้างมองว่า ธนาคารนครธนซึ่งเพิ่งจะเปลี่ยนชื่อมาจากธนาคารหวั่งหลีเมื่อต้นปีที่แล้ว คือ "สัญลักษณ์" ธุรกิจตระกูลหวั่งหลี ธนาคารนี้มีอายุยาวนานถึง 53 ปี เป็นธนาคารเก่าแก่อันดับสองของประเทศไทยที่ยังดำรงอยู่ถัดจากธนาคารไทยพาณิชย์ และธนาคารนครธนเป็นหลักทรัพย์จดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย อันมีผลประกอบการในระดับที่สูงกว่าธนาคารทั้งระบบในห้วงเวลานี้ แต่ สุวิทย์ หวั่งหลี กรรมการผู้จัดการใหญ่ธนาคารนครธนและผู้นำตระกูลหวั่งหลีรุ่นปัจจุบัน กลับยอมรับกับ "ผู้จัดการ" อย่างตรงไปตรงมาเมื่อไม่นานมานี้ "ความจริงธนาคารนครธนเพิ่งจะดำเนินงานธนาคารอย่างจริงจังเมื่อ 7 - 8 ปีมานี้เอง"

คนในวงการธุรกิจระดับลึก ๆ มองว่าแท้ที่จริงตระกูลหวั่งหลีปักหลักหนักแน่นกับธุรกิจค้าข้าว - โรงสี อันเป็นฐานธุรกิจสืบเนื่องมาหลายชั่วคน และแท้ที่จริงการเกิดธนาคารนครธนก็เพื่อรองรับธุรกิจนี้ แต่ทว่าในระยะ 3 - 4 ปีมานี้ ธุรกิจค้าข้าวของเขาได้หดตัวลงอย่างมาก ๆ และเพิ่งจะยุบบริษัทเกี่ยวข้องกับกิจการนี้ (บริษัท ธัญญเวฒน์) ไปเมื่อปี 2528 "หวั่งหลีมีนโยบายจะเลิกกิจการค้า - ส่งออกข้าวแล้ว" สุวิทย์ หวั่งหลี ประกาศอย่างเฉียบขาด

หวั่งหลีเข้ามาฝังรากในเมืองไทยไม่ต่ำกว่า 120 ปีแล้ว ต้นตระกูลของพวกเขามิใช่ OVERSEA - CHINESE อันมีอดีต "เสื่อผืนหมอนใบ" ดุจคนจีนที่ร่ำรวยอู้ฟู้ในเมืองไทยปัจจุบัน โดยทั่วไปหวั่งหลีเป็นคนจีนที่เป็น "ฟันเฟือง" สำคัญในการดำเนินการค้าระหว่างประเทศในเอเชียอาคเนย์ คนตระกูลหวั่งหลีทุกคนมีความภาคภูมิใจกับภูมิหลังของพวกเขาตลอดมา แต่ลึก ๆ ในความภาคภูมิใจนี้ก็มี "ปมด้อย" แฝงอยู่ เนื่องมาจากนามสกุลหวั่งหลีเช่นกัน พวกเขาเชื่อว่าคำว่า "หวั่งหลี" เป็นสัญลักษณ์ของคนไทยเชื้อสายจีน ที่ยังไม่เป็นคนไทยเมื่อเทียบกับ OVERSEA - CHINESE เข้ามาเมืองไทยในยุคเดียวกัน เป็นสัญลักษณ์ของการบริหารระบบครอบครัว อันดูเหมือนขัดแย้งกับมืออาชีพ (PROFESSIONAL) ในธุรกิจสมัยใหม่ที่ก้าวหน้าไปมากเช่นนี้ ว่ากันว่าการเปลี่ยนชื่อธนาคารหวั่งหลี บริษัทหล่วงหลีประกันภัย เป็นชื่อไทย ๆ มีเหตุผลอยู่ในตัวเองเช่นนี้ด้วย

แล้วภาพอันคมชัดของธุรกิจหวั่งหลีในปัจจุบันเป็นอย่างไร?

ตันฉื่อฮ้วง (2393 - 2468) เดินทางมากับเรือสำเภาถึงเมืองไทยครั้งแรกประมาณปี 2414 หนุ่มน้อยแซ่ตันคนนี้คือเสมียนคุมสินค้าของบิดาขึ้นล่องระหว่างฮ่องกงกับไทย โดยนำผ้าไหมจากเมืองจีนมาขายในไทย และนำข้าวจากไทยกลับไปขายยังฮ่องกง เขากับบิดาจอดเรือสำเภาเทียบท่าใกล้วัดทองธรรมชาติ ในเขตคลองสานในปัจจุบัน

ณ ตรงนี้ก็คือจุดยึดหัวหาดธุรกิจหวั่งหลี เป็นจุดเริ่มต้นที่คนรุ่นหลังไม่ลืม แม้แต่การเปลี่ยนชื่อธนาคารหวั่งหลีมาเป็นธนาคารนครธนพร้อมกับย้ายสำนักงานใหญ่จากฝั่งธนมาที่อาคารสาธรธานี ก็เพราะต้องการคงประวัติศาสตร์ของพวกเขา ซึ่งบรรพบุรุษสร้างความรุ่งโรจน์ขึ้นโดยมีที่ยืนที่ฝั่งธนบุรีนั่นเอง

ตันฉื่อฮ้วง เป็นคนจีนแมนดาริน บ้านเกิดอยู่ซัวเถา บิดาของเขาเป็นชาวจีนที่มีความภูมิใจในชาติตระกูลของตนเอง บ้านเกิดของเขาคือที่พำนัก แต่ท้องทะเลย่านเอเชียอาคเนย์คือทางผ่านและที่ทำมาหากิน บ้านหวั่งหลีอยู่นอกเมืองซัวเถาใหญ่โตนัก บางคนที่พูดเกินจริงไปบ้างเล่าว่า หากคน ๆ เดียวเปิดและปิดหน้าต่าง (ปกติบ้านคนจีนประตู - หน้าต่างมากอยู่แล้ว) บ้านหวั่งหลีก็จะเป็นงานชิ้นเดียวที่ต้องทำทั้งวัน บ้านหลังนี้ถูกยึดภายหลังการปฏิวัติคอมมิวนิสต์ในแผ่นดินใหญ่ปี 2492 พวกหวั่งหลีต้องระเห็จออกจากที่นั่นมาทุกคน เมื่อไม่นานมานี้ รัฐบาลจีนแผ่นดินใหญ่เปลี่ยนนโยบายต้องการคืนบ้านหลังนี้ แต่คนหวั่งหลีก็ไม่ไปรับคืน จะด้วยเหตุผลกลใดไม่ทราบ

เพียง 5 - 6 ปีตันฉื่อฮ้วงก็เกิดความประทับใจเมืองไทยเอามาก ๆ (คำว่า "หวั่งหลี" นำมาจากท้ายชื่อของ ตัน ฉื่อฮ้วง "ฮ้วง" อ่านออกเสียงเป็น "หวั่ง" แปลว่าความรู้เชิงบัณฑิต มาต่อกับคำว่าหลี แปลว่าดี หรือรับเงิน) ขึ้น โดยบิดาของเขาไม่ได้ช่วยเหลือทางการเงินแต่อย่างใด ยิ่งไปกว่านั้นภรรยาของเขาก็เป็นคนไทย (ชื่อหนู) ร้านหวั่งหลีดำเนินธุรกิจเหมือนเดิมเช่นบิดาของเขาทำ เพิ่มกิจการโรงสีเข้าไปด้วย

พรรณี บัวเล็ก กล่าวถึงต้นตระกูลหวั่งหลีไว้ในวิทยานิพนธ์ของเธออันเกี่ยวกับ OVERSEA - CHINESE บางตระกูล (การเติบโตและการพัฒนาของนายทุนธนาคารพาณิชย์ในประเทศไทย 2475 - 2516) บางตอนเธออ้างงานเขียนชื่อ TWENTIETH CENTURY IMPRESSIONS OF SIAM ของ ARNOLD WRIGHT ถือเป็นผลงานแห่งการรวบรวมด้วยความพยายามที่พอจะทำให้เห็นภาพ "หวั่งหลี" ยุคแรก ๆ ได้ดีพอสมควร ซึ่ง "ผู้จัดการ" นำมาประกอบการเขียนเรื่องนี้ในบางตอน (โดยเฉพาะต้น ๆ) นอกจากนี้มีบุคคลอีก 2 คนกล่าวถึงบรรพบุรุษของเขา หนึ่ง - ตันซิ่วติ่ง หวั่งหลีในGENERATION ที่ 3 ซึ่งเดินทางมาจากฮ่องกงบริหารกิจการหวั่งหลี ภายหลังตันซิ่งเม้ง (พี่ชาย) สิ้นชีวิตอย่างกะทันหัน เคยให้สัมภาษณ์ถึงประวัติตระกูลหวั่งหลีใน BANGKOK POST เมื่อปี 2510 และสุวิทย์ หวั่งหลี ผู้นำตระกูลหวั่งหลีปัจจุบัน ผู้ซึ่งกล่าวกันว่าเป็นนายธนาคารที่ LOW PROFILE ที่สุด ได้เสียสละและเต็มใจพูดถึงธุรกิจตระกูลของเขาที่ค่อนข้างพิสดารเป็นครั้งแรกกับ "ผู้จัดการ" เมื่อประมาณ 2 เดือนที่ผ่านมา

ทั้งนี้ไม่อาจจะกล่าวถึงบุคคลอีกจำนวนหนึ่งตั้งแต่คนในตระกูลหวั่งหลีบางคน ญาติ คนใกล้ชิด พนักงาน และนักธุรกิจที่ดำเนินธุรกิจแนวเดียวกัน ได้อธิบายถึง "หวั่งหลี และธุรกิจของเขา" ทำให้ภาพกว้าง ๆ เติมแต่งรายละเอียดอีกมาก

ในยุคล่าอาณานิคมอันเป็นผลกระทบต่อเมืองไทยตรง ๆ ในสมัยรัชกาลที่ 5 นั้น ตันฉื่อฮ้วงตัดสินใจเข้าอยู่ใต้อาณัติของฝรั่งเศส อันถือได้ว่าเป็นจุดสำคัญของการเกิดตระกูลหวั่งหลีในประเทศไทยนำพาตัวเองเข้าไปเกี่ยวข้องกับ "ผู้มีอำนาจ" ในแผ่นดินขณะนั้น เป้าหมายแจ่มชัดอยู่แล้วคือเสริมรากฐานธุรกิจของเขา และสืบเนื่องต่อมาเกี่ยวข้องกับ "อำนาจรัฐไทย" มากขึ้นเป็นลำดับ เมื่ออิทธิพลของอาณานิคมฝรั่งเศสได้ลดทอนไป

เงื่อนไขนี้ดูเหมือนจะหลีกเลี่ยงไม่ได้สำหรับธุรกิจ โดยเฉพาะ OVERSEA - CHINESE ในยุคนั้น ๆ นักค้นคว้าธุรกิจประวัติศาสตร์คนหนึ่งให้เหตุผลว่า สังคมธุรกิจขณะนั้นเล็กเหลือเกินซึ่งล้วนต้องแวดล้อมศูนย์อำนาจ

ตันฉื่อฮ้วง นอกจากจะมีกิจการค้าส่งออก - นำเข้าสินค้าแล้ว เขาได้ชื่อว่าเป็นผู้ประกอบการโรงสีที่ใหญ่ที่สุด ในช่วงเขาอยู่เมืองไทยมีกิจการโรงสี 2 แห่งที่ฝั่งธนและสามเสน - - โรงสีเคี้ยงหลีจั่น เป็นโรงสีโรงแรกริมแม่น้ำเจ้าพระยา ที่สามเสนปัจจุบันเพิ่งจะสร้างเป็นคลังสินค้าให้บริษัทเสริมสุขเช่า

ตันฉื่อฮ้วงเป็นผู้นำคนจีนที่เข้มแข็ง และได้รับการยอมรับมากที่สุดคนหนึ่งในยุคนั้น ในฐานะผู้นำวงการอุตสาหกรรมที่มีบทบาทมาก เขาได้รวบรวมกลุ่มโรงสีกว่า 40 โรงอันเป็นกิจการของ OVERSEA - CHINESE เป็นส่วนใหญ่ ก่อตั้งสมาคมโรงสีไฟไทยเพื่อกำหนดราคาซื้อขายกับหน่วยข้าวที่แน่นอนเป็นครั้งแรก

เขามีลูกชาย 4 คน หญิง 5 คน คนโตเป็นคนประหยัด แต่ไม่มีหัวการค้าจึงถูกจัดสรรหน้าที่ดูแลครอบครัวในซัวเถา คนที่สอง - - ตันลิบบ๊วย มีหัวการค้า ถูกส่งออกมาเมืองไทยดูแลกิจการค้าและโรงสีอันถือได้ว่าเป็นกิจการค้าหลักของตระกูลหวั่งหลีตลอดมา (สุวิทย์ หวั่งหลี ยืนยัน) โดยที่ตันฉื่อฮ้วงได้เกษียณตัวเองเมื่ออายุ 50 ปี เดินทางกลับบ้านเกิดที่ซัวเถา หลังจากเร่ร่อนสร้างฐานะจนค่อนชีวิต และจบชีวิตลงที่นั่นตามความตั้งใจเมื่ออายุ 75 ปี

ตันลิบบ๊วย เข้าสืบทอดบิดาเพียงอายุ 19 ปี โดยดำเนินรอยเท้าบิดาอย่างดี สร้างกิจการค้าใหญ่โตเป็นลำดับ แวดล้อมการค้าส่งออกข้าว - โรงสี รวมทั้งเป็นตัวแทนบริษัทเดินเรือระหว่างกรุงเทพฯ - ฮ่องกง - ซัวเถา ธนาคารหวั่งหลีจั่น เพื่อสนับสนุนการค้าของตระกูล "ธนาคารสนับสนุนการเงินเฉพาะธุรกิจตระกูลหวั่งหลีเท่านั้น และผู้ฝากเงินก็คือคนในครอบครัวหวั่งหลีไม่มีคนนอกเลย" ตันซิวติ่ง เคยกล่าวเอาไว้เมื่อปี 2510

ตันลิบบ๊วยประสบความสำเร็จสามารถสร้างธุรกิจและสินทรัพย์ของตระกูลงอกเงยจากโรงสี 2 โรง เพิ่มเป็น 6 แห่ง นอกจากธนาคารซึ่งหมายความเพียง "กำปั่น" เก็บเงินของตระกูลหรือร้านแลกเปลี่ยนเงินตราไม่มีสำนักงานหรือคนทำงานแยกออกจากกันเลยแล้ว และตั้งบริษัทหล่วงหลีประกันภัยด้วยด้วย

ในขณะเดียวกันเขาก็เข้าไปมีส่วนร่วมสังคมชาวจีนมากขึ้นลึกซึ้งมากขึ้นยิ่งกว่ายุคบิดาของเขา โดยเฉพาะอย่างยิ่งกิจกรรมเกี่ยวกับการสนับสนุนช่วยเหลือ "ภัยพิบัติ" บนแผ่นดินใหญ่

ตันลิบบ๊วยลาโลกไปหลังจากได้ใบอนุญาตมีธนาคารเพียง 2 ปี เขามีความตั้งใจเช่นเดียวกับบิดา เมื่อมอบภาระหน้าที่ให้ทายาทสืบต่อแล้วบั้นปลายชีวิตของเขาจะอยู่ที่ซัวเถา แต่แล้วเขาโชคร้ายต้องตายเสียก่อน ตันซิวติ่งเล่าว่าลูกได้ดำเนินให้เป็นตามเจตจำนงของบิดา นำศพล่องทะเลกลับบ้านฝ่าดงโจรสลัดในช่วงนั้น พวกเขาต้องลงแรงป้องกันอย่างเต็มที่หวั่นกันว่าจะมีการลักศพผู้พ่อกลางทะเล ซึ่งในที่สุด ก็ไปได้ตลอดรอดฝั่ง!

หากหวั่งหลี FAMILY SAGA เป็นนิยาย ตอนนี้จะตื่นเต้นสนุกครบทุกรสกว่าทุกตอนในเรื่องนี้ โดยมีตันซิวเม้งเป็นพระเอก

จากพฤติกรรมของตันซิวเม้ง ผู้นำใน GENERATION ที่ 3 ได้ก่อให้เกิดการปฏิวัติโครงสร้างและแนวคิดของคนตระกูลหวั่งหลี ทั้งตอกย้ำยึดมั่นจารีตอย่างเหนียวแน่นตลอดตั้งแต่ต้น หรือเกิดจุดหักมุมตั้งแต่เมื่อสิ้นยุคตันซิวเม้ง และก็ยึดมั่นสืบทอดจนทุกวันนี้

เขามีชีวิตเพียง 41 ปี แต่ผลงานของเขามากมายนัก ตันซิวเม้งเข้ามารับงานจากบิดาอย่างเต็มที่เมื่ออายุ 26 ปี เขามีเวลาอีกเพียง 14 ปีเท่านั้นในการสร้างอาณาจักรธุรกิจหวั่งหลี ให้ธุรกิจหวั่งหลีกว้างขวางออกไปหลายประเทศในย่านเอเชีย มีกิจการธนาคารและบริษัทการค้าในต่างประเทศ 6 ประเทศ จำนวน 8 แห่ง เป็นตัวแทนเรือ (แทบจะผูกขาด) ในประเทศไทยหลายแห่ง อาทิ Brusgard Kiosterud & Co., Dramen, Thoresen & Co., ที่ฮ่องกง Menam River Towage & Lighter และ Chaina Siam Wharf and Godoun Company เชื่อมการค้าในภูมิภาคนี้ ระหว่างซัวเถา ฮ่องกง ไฮเฮา สิงคโปร์ มะละกา กัวลาลัมเปอร์ อิโป ปีนัง และร่างกุ้ง

ในประเทศไทย กิจการโรงสีของหวั่งหลีนับว่าใหญ่ที่สุดในประเทศมีถึง 8 โรง ปริมาณการสีข้าวประมาณ 1,200 เกวียน/วัน ท่ามกลางวิกฤติการณ์ทางการเมืองและเศรษฐกิจ OVERSEA - CHINESE หลายรายที่ประกอบกิจการโรงสีต้องล้มคว่ำ แต่ตันซิวเม้งพยุงตัวมาได้

ตันซิวเม้งเป็นผู้นำคนจีนโพ้นทะเลในไทยที่เป็นที่พึ่งอย่างแท้จริง ในยุคนโยบายคณะราษฎรพุ่งเป้าต่อต้านธุรกิจชาวจีน เขาเป็นตัวแทนคนจีนที่มีอำนาจต่อรองในระดับแน่นอน ในขณะเดียวกันก็ต้องพาตัวเองเข้าไปเกี่ยวข้องกับการเมืองอย่างล้ำลึก พรรณี บัวเล็ก กล่าวถึงบทบาทตันซิวเม้งในเรื่องนี้ว่า "ไม่ได้เข้าสัมพันธ์เพื่อแสวงหาผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจเหมือนกลุ่มอื่น การร่วมมือกับคณะราษฎร เช่นบริษัทพืชกสิกรรมเป็นไปด้วยความจำเป็นมากกว่า…" ซึ่งค่อนข้างจะขัดแย้งของทายาทหวั่งหลีบางคนที่มีทรรศนะว่าหวั่งหลีไม่มียุคใดที่เข้าไปพัวพันการเมืองเท่ายุคตันซิวเม้ง อันสอดคล้องกับหลักฐานบางประการในหนังสืองานศพฉบับภาษาจีน (สิงหาคม 2488) ที่ปรากฏภาพและคำไว้อาลัยจากผู้ใหญ่ในแผ่นดินยุคนั้นหลายคน อาทิ ควง อภัยวงศ์ นายกรัฐมนตรี พันเอกช่วง เชวงศักดิ์สงคราม พลตำรวจตรีพระพินิจชนคดี!

เมื่อเขาต้องถูกปองร้ายถึงชีวิตในสงครามต่อต้านญี่ปุ่น เป็นสาเหตุสำคัญที่สุดที่คนตระกูลหวั่งหลีตัดสินใจไม่ยุ่งเกี่ยวการเมือง พร้อม ๆ กับการลดบทบาทธุรกิจอย่างมาก ๆ สุวิทย์ หวั่งหลี จะยืนยันเสมอว่าธุรกิจตระกูลหวั่งหลีไม่เคยอิงการเมืองเลย และนี่ก็คือสิ่งหนึ่งที่คนตระกูลหวั่งหลีภูมิใจ

วัฒนธรรมชาวจีนอย่างหนึ่งคือการมีครอบครัวใหญ่ ซึ่งหนีปัญหาต้องมีภรรยาหลายคนไม่พ้น บิดาของตันซิวเม้ง - - ตันลิบบ๊วยก็มีภรรยา 2 คน (คนจีนและคนไทย) เขาต้องสร้างบ้านขึ้นสองหลังเพื่อภรรยาสองคน เพราะพฤติกรรมเช่นนี้จึงขัดกับจารีตของตระกูลหวั่งหลีที่ทายาททุกคนได้รับความเป็นธรรมในการกระจายทรัพย์สิน มีเรื่องบางเรื่องที่ยังอยู่ในความทรงจำของคนตระกูลนี้จนถึงวันนี้ ตันซิวเม้งก็เกือบจะถลำไปตามครรลองนั้น ว่ากันว่าเกิดการปฏิวัติครั้งใหญ่ในครอบครัว อันเป็นที่มาของความสำนึกว่าผู้นำของตระกูลควรมีภรรยาเดียวจนทุกวันนี้

นักธุรกิจไทยเชื้อสายจีนบางคนตั้งข้อสังเกว่านี่คือ ปมเงื่อนประการหนึ่งแห่งความกลมเกลียวของตระกูลหวั่งหลีในปัจจุบันอันแทบจะหาไม่ได้ในธุรกิจใหญ่ที่มาจาก OVERSEA - CHINESE ในไทยเลย เพราะมันเป็นเรื่องพูดง่ายแต่ทำยากเหลือเกิน

การตายของตันซิวเม้งนำความโศกเศร้าอย่างใหญ่หลวงมาสู่ครอบครัวหวั่งหลี ซ้ำยังคงปริศนาตราบเท่าทุกวันนี้

"…ผมเสียดายคุณงามความดีของคุณตันซิวเม้งที่ประกอบมา โดยเฉพาะในการร่วมมือประคับประคองชาวจีนโพ้นทะเลให้พ้นจากการกดขี่ของญี่ปุ่นในประเทศไทย ทั้งยังได้รวบรวมพวกพ้องและสละกำลังใจกำลังความคิดตลอดจนทรัพย์ส่วนตัวดำเนินกิจการต่อต้านญี่ปุ่นในเมื่อถึงคราว เฉพาะกิจการส่วนใหญ่ที่กล่าวนี้ในเวลาย่อมจะเผยแพร่ไม่ได้ ต้องช่วยกันปกปิดเป็นความลับ…การกระทำของพวกเราที่จำต้องปกปิดนั่นเอง จะเป็นด้วยเหตุผลประการใดในขณะนี้ไม่ทราบชัด แต่คุณตันซิวเม้งถูกทำร้ายตาย…ชั้นนี้ผมจะบรรยายการกระทำของคุณตันซิวเม้งโดยละเอียดไม่ได้ แต่ในวันหนึ่งข้างหน้าผมจะเปิดเผยกิจการนั้นได้…" ข้อความปริศนานี้คือคำไว้อาลัยของ พลตำรวจตรีพระพินิจชนคดี เพื่อนสนิทของตันซิวเม้ง ขณะนั้นเป็นนายตำรวจใหญ่ ซึ่งรู้เส้นสายกลในคนจีนในไทยดีมาก แต่ก็ไม่สามารถนำตัวคนร้ายมาลงโทษได้

ในทางตรงข้ามไม่มียุคใดสมัยใดใน 100 กว่าปีของตระกูลหวั่งหลีที่เงียบเหงาซบเซาเท่ายุคตันซิวติ่ง น้องชายตันซิวเม้ง ซึ่งปกติพำนักและรับผิดชอบธุรกิจในฮ่องกง ต้องเดินทางมารับช่วงต่อ เขาพูดภาษาไทยไม่ได้ ไม่เข้าใจเมืองไทยดีพอ ประกอบกับอุปนิสัยของเขาเป็นคนเงียบ ๆ เก็บตัวชอบอยู่กับลูกหลาน ธุรกิจของตระกูลหวั่งหลีแทบจะไม่มีกิจกรรมเด่นชัดเลยในช่วงนี้ยาวนานกว่า 10 ปี

"ตันซิวติ่งนี่ติ่งจริง ๆ" นักธุรกิจเชื้อสายจีนคนหนึ่งสรุปบทบาทของตันซิวติ่งอย่างเห็นภาพพจน์ เพราะคำว่า "ติ่ง" ในภาษาจีนแปลว่า "เฝ้า"

นอกจากปัญหาข้างต้น ตระกูลหวั่งหลีไม่มีทายาท ลูก ๆ ของตันซิวเม้งกับทองพูนส่วนใหญ่อยู่ต่างประเทศ ลูกสาวคนโตสุดอายุเพียง 18 ปี ยังไม่สำเร็จการศึกษา ส่วนลูกชายคนเล็กนั้นอายุเพียง 5 ขวบเท่านั้น

ทองพูนนั้นเล่าถึงแม้เธอจะเป็นลูกสาวตระกูลล่ำซำนักธุรกิจใหญ่อีกกลุ่มซึ่งใกล้ชิดกับหวั่งหลีมาก ๆ ก็ไม่สามารถเข้ามารับช่วงดำเนินกิจการได้ "คุณนายทองพูนไม่เคยทำธุรกิจ ทรัพย์สินก็อยู่ในโฮลดิ้งคัมปะนี ไม่มีการแบ่งสมบัติ โดยเฉพาะสมบัติต้องตกอยู่ฝ่ายชาย ผู้หญิงไม่มีสิทธิ์เกี่ยวข้อง" ผู้รู้บอก

จะหาว่าเธอไม่พยายามก็ใช่ที่ ทองพูนตั้งบริษัทของตนเองขึ้น - - บริษัทพูนผลในระยะแรก ๆ ร่วมทุนกับตระกูลล่ำซำ และมีกิจการอีกบางบริษัทร่วมทุนกับล่ำซำ ปรากฏต่อมาว่าไม่ประสบความสำเร็จเท่าที่ควร

ส่วนตันซิวติ่งสิ่งที่เขาทำได้คือค้าข้าวและโรงสี ส่วนกิจการธนาคารกับบริษัทประกันภัยนั้นมีเพียงใบอนุญาตเก็บไว้รอจนกว่าลูก ๆ ผู้ชายของตันซิวเม้งจะเดินทางกลับ "การก่อร่างและพัฒนาธุรกิจต้องค่อยเป็นค่อยไปประหนึ่งหยดน้ำที่หยดตามจังหวะการเต้นของหัวใจ" ตันซิวติ่งพูดถึงปรัชญาการดำเนินธุรกิจของเขากับ BANGKOK POST เมื่อปี 2510 ประหนึ่งว่า จังหวะการเต้นหัวใจของเขาช่างอ่อนล้าเสียนี่กระไร!

สุวิทย์ หวั่งหลี ลูกชายคนโตของตันซิวเม้ง - ทองพูน เดินทางกลับจากต่างประเทศพร้อมด้วยปริญญาด้านการเงินจากวอร์ตันฯ เมื่อปี 2500 อายุถึง 38 ปีแล้ว เขาถูกจัดวางผู้นำใน GENERATION ที่ 4 จะเข้ามาดำเนินธุรกิจของตระกูลหวั่งหลีในประเทศไทย แต่ทว่าตันซิวติ่งยังอยู่ ทั้งยังนำลูกชาย - - ทิม หวั่งหลี จากฮ่องกงเข้ามาช่วยงานด้วย ทิมมีปัญหาเช่นเดียวกับพ่อของเขาคือเรื่องภาษาและความเข้าใจธุรกิจเมืองไทย อย่างไรก็ตาม เขาคือบุคคลตัดสินใจสร้างอาคารหวั่งหลีสูง 10 ชั้นย่านสุรวงศ์อันเป็นที่ฮือฮามากยุคนั้น

กว่าสุวิทย์จะเข้ามารับผิดชอบธุรกิจหวั่งหลีอย่างเต็มตัวก็ใช้เวลากว่า 10 ปี ในระหว่างนั้นเองเข้าได้ช่วยมารดาฟื้นฟูกิจการบริษัทพูนผลจนก้าวหน้าไปมาก ทองพูนเป็นแรงจูงใจ สุวิทย์เป็นผู้ปฏิบัติงานที่สามารถ ธุรกิจด้านพูนผลจึงดำเนินไปดี

"คุณนายทองพูนเป็นคนต่อสู้มาก มักสอนให้ลูกทำงาน ทั้งนี้เพราะมีลูกมากที่สุดในบรรดาคนตระกูลหวั่งหลีในยุคนั้น"

บริษัทพูนผลค้าพืชไร่ เริ่มจากปอ นุ่น และที่สำคัญที่สุดต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบันนี้ก็คือผลิตภัณฑ์มันสำปะหลังส่งออกไปขายต่างประเทศ เป็นรายแรก ๆ ของประเทศ ตืดตามมาด้วยตั้งบริษัทวิสุทธิพาณิชย์ (2502) ค้าขายเครื่องเหล็ก และเครื่องอะไหล่สำหรับโรงงานอุตสาหกรรม บริษัทสิทธินันท์ (2504) ผลิตวุ้นเส้นที่ อ. บ้านแพ้ว สมุทรสาคร บริษัทพูนพิพัฒน์ (2505) ก่อสร้างคลังสินค้าและท่าเทียบเรือเดินสมุทร บริษัทซีอีเอส. (2507) รับเหมาก่อสร้าง เป็นต้น

ช่วงปี 2500 - 2516 ธุรกิจของพูนผลเติบโตอย่างรวดเร็ว พร้อม ๆ กับการทยอยกลับจากต่างประเทศของลูกชาย พิจารณาตามหลักฐานจดทะเบียนการค้าพบว่าในช่วงดังกล่าว ปีกด้านพูนผลจัดตั้งบริษัทขึ้นประมาณ 10 บริษัท หนึ่ง - ค้าพืชไร่ส่งออก และคลังสินค้าท่าเทียบเรือ ตลอดจนโรงงานผลิตจากวัตถุดิบสินค้าพืชไร่ สอง - ก่อสร้างและค้าขายเครื่องจักร สาม - พัฒนาที่ดิน

ประการที่สามนี้ทองพูนได้จัดสรรที่ดินออกหลายแปลง โดยตั้งบริษัทหลาย ๆ บริษัทรับผิดชอบพัฒนาไป แบ่งให้ลูก ๆ รับผิดชอบ แต่โดยเนื้อในแล้วการถือหุ้นก็อยู่ในครอบครัวตันซิวเม้ง - ทองพูน (ลูกชาย 9 หญิง 3)

"ในช่วงนี้คุณทองพูนกว้านซื้อที่ดินไว้มากย่านรังสิต ทุ่งมหาเมฆ ตรอกจันทน์ และย่านปู่เจ้าสมิงพราย จำเป็นต้องตั้งบริษัทขึ้นรับผิดชอบ ความจริงไม่ได้สร้างผลผลิตอะไร" แหล่งข่าวอีกด้านเพิ่มเติม

มองในแง่กลยุทธ์แล้ว สุวิทย์และน้อง ๆ ที่จบการศึกษาจากต่างประเทศได้พัฒนาแนวคิดสมัยใหม่ประสานกับวัฒนธรรมของหวั่งหลีที่สะสมมา 100 กว่าปี กล่าวคือแบ่งงานกันรับผิดชอบ กระจายอำนาจ ประสานกับโครงสร้างทรัพย์สินที่อยู่ในโฮลดิ้งคัมปะนีอย่างเหนียวแน่น

"โฮลดิ้งคัมปะนีของฝ่ายพูนผลมี 2 ลักษณะ โฮลดิ้งคัมปะนีจริง ๆ ถือหุ้นในบริษัทอื่น ๆ เจ้าของที่ดินและกึ่งโฮลดิ้งคัมปะนี ถือหุ้นเป็นเจ้าของที่ดินและพัฒนาที่ดินด้วย ประเภทแรกเป็นทรัพย์สินส่วนกลางแท้จริง ประเภทหลัง ลูก ๆ แต่ละคนรับผิดชอบตามความเหมาะสม โดยอาจจะมีหุ้นมากกว่าคนอื่น ๆ" ผู้สันทัดกรณีวิเคราะห์

แต่โดยภาพรวม ๆ แล้วทรัพย์สินปีกพูนผลจะกระจาย ๆ ไม่รวมศูนย์ซึ่งทำให้ดูมากและเทอะทะเกินไป!

เมื่อ สุวิทย์ หวั่งหลี กลับมาเมืองไทย ธนาคารหวั่งหลีเป็นเพียงแผนกงานหนึ่งในบริษัทหวั่งหลีก็ว่าได้ มีพนักงานเพียง 3 - 4 คน ในระหว่างเขาทุ่มเทวางรากฐานปีกพูนผล เขาก็ทำงานที่ธนาคารด้วย เขาเล็งเห็นว่าเวลา 40 ปีที่ผ่านมาของธนาคารหวั่งหลีไม่มีความหมายทางธุรกิจมากนัก ซึ่งก็มีข้อดีอยู่ประการหนึ่ง ธนาคารแห่งนี้ไม่มีปัญหาหมักหมม การเริ่มต้นในลักษณะเช่นนี้บางทีดีกว่าหลายธนาคารที่มีอยู่ในปัจจุบันด้วยซ้ำ

เขาลาออกจากพูนผลมารับตำแหน่งกรรมการผู้จัดการธนาคารหวั่งหลี (มาดำรงตำแหน่งก็ตัดคำว่า "จั่น" ออกทันที) อย่างเต็มตัว งานชิ้นแรกซึ่งถือเป็นการวางรากฐานที่ดีคือการชักชวนซิตี้แบงก์เข้าร่วมทุน

"ซิตี้แบงก์สมัยนั้นมีออฟฟิศอยู่เป็นบริษัทไฟแนนซ์ เมื่อซิตี้แบงก์มีความต้องการที่จะเข้ามาประเทศไทยนานแล้วก็ไม่สามารถขอใบอนุญาตจากทางการได้ เขาทราบว่าเราต้องการขยายงานก็เลยเจรจากัน" สุวิทย์บอก "ผู้จัดการ

เขาต้องใช้เวลาเจรจาทั้งกับซิตี้แบงก์และหว่านล้อมให้ผู้ถือหุ้นซึ่งหมายถึงคนในตระกูลหวั่งหลีอยู่ 2 ปี จึงตกลงในหลักการ โดยซิตี้แบงก์เข้ามาถือหุ้น 40%

ปี 2526 เป็นช่วงที่เหนื่อยเอาการ ธนาคารหวั่งหลีเปิดรับสมัครพนักงานครั้งแรก 40 คน ซิตี้แบงก์ส่งทีมงานเข้ามา 4 - 5 คน เป็นกรรมการรองผู้จัดการ 1 คน ผู้อำนวยการฝ่ายสินเชื่อ และผู้อำนวยการฝ่ายการธนาคาร งานของทีมซิตี้แบงก์คือการสร้างระบบทั้งหมดและฝึกอบรมพนักงาน ในขณะเดียวกันสุวิทย์ได้ชวน "หวั่งหลี" สายอื่น ๆ เข้ามาช่วยงาน วรวีร์ หวั่งหลี ลูกชายของตันซิวติ่งถูกดึงตัวมาจากตำแน่งผู้จัดการฝ่ายการตลาดของคาลเท็กซ์ (คนไทยตำแน่งสูงสุดในบริษัทนี้) และทำนุ หวั่งหลี ลูกชายของชลิต น้องคนละแม่ของตันซิวเม้ง ซึ่งขณะนั้นทำงานอยู่ธนาคารฮ่องกง - เซี่ยงไฮ้

เรียกได้ว่าการจัดวางกำลังเหมาะเจาะทีเดียว!

"ซิตี้แบงก์มาตั้งระบบใหม่หมด เราเป็นธนาคารแรกที่ใช้ระบบของธนาคารอเมริกา ผิดแผกไปจากธนาคารไทยอื่น ๆ ซึ่งใช้ระบบอังกฤษ" สุวิทย์กล่าวและอธิบายว่า สิ่งที่ดูง่ายที่สุดคือธนาคารระบบอเมริกันใช้ TELLER SYSTEM พนักงานรับฝากเงินมีสิทธิ์จ่ายเงิน ในขณะที่ระบบอังกฤษเสมียนผู้รับเอกสารการจ่ายเงินต้องส่งต่อสมุห์บัญชี

ข้อตกลงระหว่างธนาคารหวั่งหลีกับซิตี้แบงก์มีระยะเวลา 7 ปี ครั้นถึงเวลา 5 ปี คนของซิตี้แบงก์ก็ต้องทยอยออกไปเรื่อย ๆ สุวิทย์อ้างว่า การฝึกอบรมและการสร้างระบบเข้าที่ดีแล้ว ในขณะเดียวกันก็มีการเพิ่มทุนต่อเนื่องโดยซิตี้แบงก์ไม่มีสิทธิ์ซื้อหุ้นเพิ่มได้เลย เพราะกฎหมายห้ามไว้ สุวิทย์ไม่ได้บอกว่าซิตี้แบงก์ผิดหวังหรือไม่ที่เคยตั้งความหวังว่าต้องการจะเข้ามาตั้งสาขาในเมืองไทยในตอนนั้น (ที่ยังไม่ได้ TAKEOVER ธนาคารเมอร์เคนไทล์) พร้อม ๆ กับการถอนตัวออกไปตามสัดส่วนการถือหุ้น หุ้นของธนาคารหวั่งหลีประมาณ 10% ได้ถูกซื้อโดยสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ สุวิทย์กล่าวว่า เนื่องจากมองว่าหน่วยงานนี้มั่นคง และกล่าวว่าซิตี้แบงก์เป็นคนชักชวนด้วย "ผู้จัดการ" ตั้งปุจฉาเน้นว่าการมาของสำนักงานทรัพย์สินฯ มีนัยสำคัญอย่างไร สุวิทย์ไม่ตอบ

เมื่อสัญญาซิตี้แบงก์สิ้นสุดลง ธนาคารหวั่งหลีก็เข้าเป็นหลักทรัพย์จดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ในปี 2523

เชื่อกันว่าสุวิทย์ภูมิใจในงานชิ้นนี้เป็นอย่างมากรวมไปถึง "หวั่งหลี" รุ่นใหม่ ๆ ด้วย

พวกเขามองว่าธนาคารหวั่งหลีก็คือ "หน้าตา" ของธุรกิจตระกูลหวั่งหลีเดินหน้าอย่างสวยสดงดงามในระยะ 7 - 8 ปีมานี้ ทั้งยังชี้ให้เห็นว่าคนยุคใหม่เช่นพวกเขาเป็นมืออาชีพเต็มตัว

แม้จะมีข่าวว่าการปรับเปลี่ยนธนาคารหวั่งหลีจะมีแรงผลักดันจากธนาคารชาติด้วยก็ตาม ซึ่งสุวิทย์ หวั่งหลี ปฏิเสธผ่าน "ผู้จัดการ" อย่างไรก็ตามหากพิจารณาถึงท่วงท่าและความสามารถของหวั่งหลียุคใหม่นี้ก็ต้องยอมรับกันพอประมาณ

"คุณสุวิทย์ต้องการสร้างโครงสร้างแบบตะวันตก ธนาคารหวั่งหลีให้ธนาคารเป็นบริษัทมหาชน มีกำไรค่อนข้างสูง คนมีฝีมือเข้าไปบริหาร หวั่งหลีเพียงหวังได้ประโยชน์จากเงินปันผล จะเห็นได้ว่ามีการดึงมืออาชีพคนนอก เช่น ดร. อัศวิน จินตกานนท์ เข้ามาเสริมทีมล่าสุด" หวั่งหลีใน GENERATION ที่ 5 กล่าวอย่างภาคภูมิใจ (ดร. อัศวิน เป็นน้องภรรยาสุจินต์ หวั่งหลี)

ธนาคารหวั่งหลีได้เปลี่ยนชื่อเป็นธนาคารนครธนเมื่อต้นปี 2528

ผลประกอบการในระยะ 5 ปีที่ผ่านมา เงินฝากเพิ่มขึ้นเกือบ ๆ 30% ในขณะที่สินทรัพย์เพิ่มขึ้นประมาณ 25% สุวิทย์ หวั่งหลี กรรมการผู้จัดการใหญ่ตั้งเป้าใน 5 ปีข้างหน้าว่า จะคงรักษาอัตราการเจริญเติบโตในระดับเดิม โดยจะลดความสำคัญด้านระดมเงินฝากลง เพราะเงินฝากเกินเงินทุนมาก ในขณะเดียวกันจะเน้นงานด้านการปล่อยสินเชื่อให้มากขึ้นเพื่อความสมดุล

ส่วนในเนื้อแท้ของตระกูลหวั่งหลีก็ยังคงเจริญรอยตามอดีตอย่างมั่นคง บริษัทหวั่งหลีโฮลดิ้ง ถือเป็นโฮลดิ้งคัมปะนีของหวั่งหลี (ผู้ชายเท่านั้น) คงสัดส่วนหุ้นไม่เปลี่ยนแปลงตั้งแต่เมื่อ 20 - 30 ปีก่อนเท่าใด หากพิจารณาตามสาย ซึ่งดูเหมือนหวั่งหลีสายพูนผล (ตันซิวเม้ง - ทองพูน) หุ้นจะเหลือน้อยลงมาก เท่าที่ "ผู้จัดการ" ตรวจสอบพบว่าผู้ถือหุ้นหวั่งหลีในฮ่องกงซึ่งมีจำนวนคนไม่ถึง 10 คนมีมากกว่า 40%

อีกบริษัท - บริษัทหวั่งหลีอันเก่าแก่ ซึ่งกำลังลดการค้าลงและจะเลิกในที่สุด โดยหันมาทำธุรกิจการพัฒนาที่ดินแทน อันเนื่องมาจากที่ดินอันเป็นที่ตั้งโรงสีเก่ารกร้างว่างเปล่ามาก ทั้งกิจการค้าข้าวก็อยู่ในภาวะเสี่ยงภัยอย่างมาก บริษัทนี้ วุฒิชัย หวั่งหลี ลูกชายคนหนึ่งของตันซิวติ่งรับผิดชอบ "ผู้จัดการ" ตรวจพบว่าในบริษัทนี้หวั่งหลีในฮ่องกงถือหุ้นมากกว่า 70%

ปีกหวั่งหลีที่ไม่รวมพูนผลมีอีกเพียงบริษัทเดียวเท่านั้นคือ บริษัทนวกิจประกันภัย (เปลี่ยนจาก "หล่วงหลี") ซึ่งสุวิทย์กล่าวว่าเป็นบริษัทประกันภัยกลาง ๆ ดำเนินนโยบายค่อนข้างคอนเซอร์เวทีฟต่อไป

หวั่งหลีทุกวันนี้ตั้งรกรากเมืองไทยอย่างถาวร กิจการในต่างประเทศในยุคตันซิวเม้งที่เฟื่องฟูสุดขีดนั้นไม่มีแล้ว ยกเว้นที่ฮ่องกง ซึ่งเป็นแหล่งพำนักของหวั่งหลีจำนวนหนึ่ง ประกอบกิจการนำเข้าข้าวจากประเทศไทย ชื่อบริษัทคิ้นไท้ล้ง เป็นบริษัทขนาดกลาง ๆ ปกติจะเป็นคู่ค้ากับบริษัทหวั่งหลีในประเทศไทย ครั้นเมื่อหวั่งหลีในประเทศไทยจะเลิกค้าขาย คิ้นไท้ล้งก็คบค้ากับรายอื่น ๆ ต่อไป บริษัทคิ้นไท้ล้งตั้งอยู่บนเนื้อที่ (นับเป็นตารางฟุต) ซึ่งเพิ่งจะสร้างอาคารเป็นตึกสูงนับสิบชั้นใหม่ อันถือได้ว่าเป็นสินทรัพย์ที่เป็นชิ้นเป็นอันเท่าที่เหลืออยู่ที่นั่น

"เราไม่แยกกันเด็ดขาด กรรมการพวกบริษัทคิ้นไท้ล้งในเมืองไทยก็เป็นกรรมการบริษัทในฮ่องกง และที่อยู่ฮ่องกงก็เป็นกรรมการบริษัทในไทย" สุวิทย์พูดถึงความสัมพันธ์ระหว่างหวั่งไทย - ฮ่องกง

สิ่งที่เหมือนกันระหว่างหวั่งหลีกับพูนผลคือดำเนินธุรกิจพัฒนาที่ดินตามจังหวะและโอกาสอำนวย หวั่งหลีหลงเหลือที่ดินริมน้ำเจ้าพระยาซึ่งมีราคาอย่างมาก อันอยู่ในโฮลดิ้งคัมปะนีไม่มากนัก ส่วนใหญ่ทรัพย์สินจะถูกแบ่งสมบัติไปแล้ว คนที่รวยที่สุดของหวั่งหลีคือ กิตติ หวั่งหลี น้องชายตันซิวเม้งซึ่งยังมีชีวิตอยู่ (โปรดอ่านล้อมกรอบ "กิตติ หวั่งหลี")

พูนผลมีที่ดินมากกว่าและส่วนใหญ่อยู่ในโฮลดิ้งคัมปะนี นับกันแล้วไม่ต่ำกว่า 200 ไร่ ซึ่งรอเก็บผลประโยชน์ในระยะยาวต่อไป

พูนผลยังค้าพืชไร่ต่อไปพร้อม ๆ กับการพัฒนาอุตสาหกรรมการเกษตรไม่หยุด นอกจากวุ้นเส้น น้ำมันพืช ผลิตภัณฑ์มันสำปะหลัง ล่าสุดคือโมดิฟายด์สตาร์ช (แป้งมันที่ใช้ในอุตสาหกรรม) ในสายตาสุวิทย์เชื่อว่าความสำคัญของอุตสาหกรรมนี้ยังมีอยู่และเป็นอุตสาหกรรมที่มีศักยภาพสูง

คนหวั่งหลีชอบคำว่า "คอนเซอร์เวทีฟ" เขามีเหตุผลในการตัดสินใจทำอะไรหรือไม่ทำอะไรด้วยเหตุผลง่าย ๆ เช่นนี้ "ผู้จัดการ" ถามว่า ทำไมธุรกิจกลุ่มหวั่งหลีโตช้า? ทำไมในธุรกิจค้าพืชไร่หวั่งหลีไม่รวมกลุ่มกับรายอื่น ๆ? ทำไมหวั่งหลีไม่มีความทะเยอทะยานธุรกิจเหมือน OVERSEA - CHINESE ที่อาศัยจังหวะพัฒนาธุรกิจอย่างรวดเร็ว สุวิทย์ หวั่งหลี ตัวแทนความคิดของตระกูลหวั่งหลีตอบว่า "เพราะเราค่อนข้างคอนเซอร์เวทีฟ"

"เท่าที่ผ่านมาก็ประสบความสำเร็จพอสมควร ไม่มีกำไรมากไม่ร่ำรวยเหมือนบางกลุ่ม ขณะเดียวกันรากฐานก็มั่นคง"

"เราเน้นด้านคุณภาพและความมั่นคง มี SUB - CONSCIOUSE เรื่องชื่อเสียงมาก ตระกูลหวั่งหลีความจริงไม่ใช่ตระกูลที่ใหญ่ เป็นกลุ่มธุรกิจขนาดกลาง ๆ เมื่อเทียบกับกลุ่มอื่นในขณะนี้ แต่ว่าเนื่องจากติดต่อกันมา 5 ชั่วคนแล้ว ชื่อเสียงค่อนข้างดีในด้านความมั่นคงเป็นที่รู้จักกันดี และผมไม่ต้องการให้มีปัญหาในยุคของผม..."

"ไม่ใช่คำสั่งเสียของบรรพบุรุษ แต่เป็นความรับผิดชอบ เป็นความสำนึกของแต่ละคนมากกว่า" สุวิทย์ หวั่งหลี กล่าวอย่างภาคภูมิใจ!!!!