ที่นี่ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง แผ่นดินอุดมสมบูรณ์ผืนใหญ่ 1 ในจำนวนน้อยนิดที่เหลืออยู่ของประเทศไทยและของโลกกำลังจะได้รับการเชิดชูขึ้นเป็นมรดกโลกในเร็ววันนี้ เพื่อที่จะเลื่องชื่อและเป็นที่ชื่นชมของใคร ๆ ยกเว้นคนจำนวนหนึ่งผู้ซึ่งผูกพันกับห้วยขาแข้งแน่นแฟ้นยิ่งกว่าการเป็นเพียงสถานที่โด่งดังระดับจักรวาล

กว่า 180 ชีวิตมนุษย์ผู้มีหน้าที่พิทักษ์รักษาผืนป่าแห่งนี้มีข้าราชการปะปนเป็นคนส่วนน้อยอยู่เพียง 16 คน นอกนั้นเป็นพนักงานหรือลูกจ้างประจำ 31 คน และคนงานหรือลูกจ้างชั่วคราวประมาณ 140 คน พวกเขาทำงานในป่ามีป่าเป็นทั้งสถานที่ทำงานและเป็นบ้านที่ต้องเฝ้าดูแลให้ดี

ปริญญา อรุณโรจน์คือคนหนึ่งในจำนวนเหล่านั้น

"ผมทำงานที่นี่มา 5 ปีย่าง ก่อนทำอาชีพนี้ผมก็ทำรับจ้างเขาทั่วไป" เขาเริ่มต้นเล่าชีวิตตัวเอง

ปริญญาเป็นคนงานรักษาป่า ตำแหน่งที่เล็กที่สุดในบรรดาประเภทตำแหน่งของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ส่วนใหญ่คนในตำแหน่งนี้คือชาวบ้านธรรมดาจากชุมชนใกล้เคียง ทำงานรับเงินเดือนจากกองอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมป่าไม้ทว่าไม่เคยได้รับการนึกถึงเยี่ยงคนราชการแต่อย่างใดไม่ว่าจะเป็นคนงานของเขตฯ ไหนก็ตกอยู่ในสถานะอันเดียวกัน

นั่นคือแม้จะทำงานมาเนิ่นนานปีก็ยังคงเป็นเพียงลูกจ้างรายวันค่าแรงต่ำที่ต้องรับเงินเป็นราย 2-3 เดือนไม่มีค่าล่วงเวลา ไม่มีสวัสดิการดูแลรักษา และนายจ้างอยากจะปลดออกเมื่อไรก็ทำได้โดยมิอาจต่อรองเรียกร้อง

พื้นเพเดิมปริญญาเป็นคนจังหวัดชัยภูมิภายหลังย้ายภูมิลำเนามายังบ้านลานหมาไนยอำเภอลาดยาว จังหวัดนครสวรรค์ หมู่บ้านที่อยู่ติดกับแนวป่ากันชนของห้วยขาแข้ง ก็ได้เข้ามาสมัครทำงานในเขตฯ ตามการชักชวนของเพื่อนบ้านด้วยวุฒิการศึกษาที่ค่อนข้างสูงกว่าหน้าที่มากคือ ประกาศนียบัตรชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3

หน้าที่แรกที่ได้รับก็คือ การเป็นยามประจำด่านปากทางเข้าเขตฯ ทำอยู่ถึง 2 ปี จึงเริ่มต้นชีวิตตระเวนไพรโดยการไปประจำที่หน่วยพิทักษ์ป่าแม่ดี จากนั้นย้ายไปหน่วยฯ ห้วยยู่ยี่ หน่วยฯ ห้วยน้ำตื้น เพิ่งจะเข้ามาประจำที่ทำการเขตเมื่อต้นเดือนสิงหาคม

"งานหลักเวลาอยู่หน่วยก็คือตรวจปราบปราม ถ้าเว้นจากตรวจก็ปรับปรุงหน่ยกันไปลาดตระเวณทีก็จะเตรียมเสบียงกันออกไป 4-5 วัน มีเปล ปลากกระป๋อง มาม่า หม้อสนาม ผ้าห่ม ส่วนเสื้อผ้าก็ชุดเดียว ออกกัน 7-9 คน นอกจากคอยดูพวกคนบุกรุกลักลอบแล้ว ระหว่างเดินก็ต้องเก็บข้อมูลส่งให้ศูนย์วิจัยเขานางรำบ้าง" ปริญญาพูดถึงงานพิทักษ์ป่า งานที่สำคัญที่สุดของแต่ละเขตฯ

ห้วยขาแข้งมีหน่วยพิทักษ์ป่าทั้งหมด 12 หน่วยขึ้นอยู่กับหัวหน้าเขตฯ โดยตรงซึ่งปกติประจำอยู่ ณ ที่ทำการเขต อยู่นอกแนวป่า ส่วนหน่วยฯ ต่าง ๆ นั้นกระจายอยู่รอบพื้นที่ ส่วนใหญ่มีทางติดต่อกันได้แต่สภาพค่อนข้างกันดาร หน้าฝนอาจถูกตัดขาดจากโลกภายนอก และมีอยู่หน่วยหนึ่งที่ไปถึงได้โดยทางเรือเท่านั้นคือหน่วยฯ องค์ทั้งส่วนห้วยน้ำตื้นเป็นหน่วยฯ ใหม่ล่าสุด หัวหน้าหน่วยฯ รุ่นบุกเบิกคือ สุนทร ฉายวัฒนะ

โครงสร้างการทำงานของหน่วยฯ ประกอบไปด้วยหัวหน้าซึ่งเป็นข้าราชการ พนักงานพิทักษ์ป่า 2 คน และคนงานพิทักษ์ป่าอีก 9 คน

ข้าราชการนั้นสั่งตรงไปจากกอง มีอัตราเงินเดือนตามซี มีสวัสดิการ มีเบี้ยเลี้ยง มีบำเหน็จบำนาญเช่นเดียวกับคนของรัฐทั่ว ๆ ไป สำหรับพนักงานบรรจุแล้วรับเงินเดือนตามขั้น มีสวัสดิการเช่นเดียวกัน แต่เมื่อปลดเกษียณแล้วไม่ได้บำนาญ ส่วนคนงาน นอกจากค่าตอบแทนอัตรา 75 บาทต่อวันแล้ว พวกเขาก็ไม่ได้อะไรอีก

ในขณะที่ในการออกป่าอุปกรณ์ทั้งหลายที่ต้องเตรียมไปเป็นภาระหน้าที่ของแต่ละคนที่จะต้องรับผิดชอบตัวเอง ไม่ว่าจะเป็นอาหาร หรือเครื่องนอน อุปกรณ์ส่วนกลางมีเพียงอาวุธปืนจำนวนหนึ่งเท่านั้น

"เรื่องปัจจัยไม่เพียงพอเป็นปัญหาหลักของเรา คุยไปคุยมาจะไม่พ้นเรื่องนี้ เช่น รถไม่พอ อัตรากำลังขาด งบประมาณน้อย อุปกรณ์ต่าง ๆ ไม่เพียงพอ" สุนทร ฉายาวัฒนะ ปัจจุบันทำหน้าที่หัวหน้าฝ่ายประชาสัมพันธ์กล่าว

ปัญหาเหล่านี้นี่เองที่ทำให้ "หัวหน้าสืบ" ย้ำอยู่เสมอว่าจะต้องแก้ไขปรับปรุง สืบ ให้ความสำคัญและพยายามหาทางช่วยเหลือเพื่อนร่วมงานระดับล่างของเขาตลอดมา จนกระทั่งเมื่อการแก้ไขไม่อาจมาจากมือของเขาแล้วมูลนิธิสืบนาคะเสถียรก็ยังคงจะเป็นผู้สานต่อต่อไป

"พวกผมบางทีก็มีความรู้สึกว่าถูกทอดทิ้ง ความน้อยใจมันมีบ้างในช่วงที่หนัก ๆ หายเหนื่อยก็เลิกคิด ผมเองถือว่าการทำงานเป็นเรื่องสนุก เดินป่าก็เหมือนไปเที่ยว แต่ถ้าสวัสดิการดีกว่านี้ก็จะดี อีกอย่างที่ผมห่วงคือเมื่อแก่ ๆ ไปแล้วทำงานไม่ไหว ลูกเมียจะทำอย่างไร ตอนนี้ผมก็หวังอยู่ฮะว่าจะได้บรรจุ" นั่นคือเสียงแห่งความจริงใจที่ดังออกมาจากราวป่าด้วยหวังว่าคงจะสะเทือนถึงเมืองบ้าง