จุดกำเนิดของคณะภราดาเซนต์คาเบรียล (The Brothers of St. Gabriel) ซึ่งเป็นชื่อที่ใช้เรียกขานในปัจจุบัน อาจสืบย้อนกลับไปได้ไกลถึงช่วงปี ค.ศ.1711-1716 จากการที่ St. Louis Marie Grignion de Montfort ได้เปิดโรงเรียนการกุศลในลักษณะ Free School ขึ้นที่เมือง ลา โรแซล (La Rochelle) ประเทศฝรั่งเศส เพื่อให้การศึกษาแก่เด็กยากไร้ ด้อยโอกาส ซึ่งการตั้งโรงเรียนดังกล่าวเป็นวิธีการในระยะเริ่มแรก ที่ทำให้งานเผยแผ่ธรรมของนักบุญ หลุยส์ มารี มีผลสืบถาวรต่อมา

ในยุคแรกเริ่มคณะภราดาที่นักบุญ หลุยส์ มารี จัดตั้งขึ้นเพื่อช่วยงานด้านการศึกษาแก่เด็กยากไร้ดังกล่าว ใช้ชื่อว่าภราดาคณะพระจิต (The Brothers of the Holy Spirit) แต่ภายหลังการมรณกรรมของนักบุญหลุยส์ มารี ในปี ค.ศ. 1716 บทบาทและกิจกรรมของคณะภราดายังไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่าดำเนินไปอย่างไร กระทั่งเกิดการปฏิวัติฝรั่งเศส ในช่วงปี ค.ศ.1789-1799 ซึ่งนับเป็นช่วงที่มีการคุกคามคณะสงฆ์ และนักบวช อย่างกว้างขวาง โดยในปี ค.ศ.1790 มีกฤษฎีกายกเลิกพระสงฆ์ออกมา

สำหรับคณะมงฟอร์ต ที่ประกอบด้วยคณะสงฆ์ ในคณะแม่พระ (The Company of Mary), คณะภคินี (Sisters) ในคณะธิดาแห่งปรีชาญาณ (The Daughters of Wisdom) และคณะภราดาใน The Brothers of the Holy Spirit แล้ว ช่วงเวลาดังกล่าวนับเป็นช่วงที่ต้องเผชิญกับความรุนแรงและโหดร้ายที่สุด โดยพระสงฆ์ 2 องค์ถูกฆาตกรรมระหว่างจะขึ้นเรือไปสเปน ภคินีในคณะธิดาแห่งปรีชาญาณถูกกิโยตีน (guillotine) และฆาตกรรม 13 คน ขณะที่ภราดาในคณะพระจิตก็ถูกฆาตกรรมถึง 3 ท่านในช่วงนี้ และสูญหายไปอีกจำนวนหนึ่งด้วย

การเริ่มต้นครั้งใหม่ของคณะเซนต์คาเบรียลเกิดขึ้นเมื่อ Father Gabriel Deshayes (1767-1841) พระสงฆ์จากสังฆมณฑล St.Anne d'Auray ในแคว้นบริตานี (Brittany) ได้รับเลือกเป็นเจ้าคณะของคณะมงฟอร์ตในช่วงปี ค.ศ.1821 และนับเป็นจุดเริ่มของการฟื้นฟูคณะภราดาเซนต์คาเบรียลในลำดับต่อมา

ก่อนหน้าที่ Father Gabriel Deshayes จะได้รับเลือกเป็นเจ้าคณะของคณะมงฟอร์ตนั้น คณะภราดาในสังกัดยังอยู่ภายใต้ชื่อ ภราดาแห่งพระจิต (The Brothers of the Holy Spirit) กระทั่งในปี ค.ศ.1835 เมื่อจำนวนของพระสงฆ์ และภราดาในคณะมงฟอร์ตเพิ่มมากขึ้นจนมีความเป็นอยู่แออัด ทำให้ต้องมีการหาที่อยู่ใหม่ให้กับคณะภราดา พร้อมกับการคิดตั้งชื่อบ้านหลังใหม่นี้ และได้ใช้ชื่อ บ้านเซนต์คาเบรียล ตามชื่อของ Father Gabriel Deshayes ซึ่งเป็นเจ้าคณะฯ ขณะนั้น โดยภราดาที่เข้าอยู่ในบ้านหลังนี้ได้รับการกล่าวถึงในฐานะภราดาบ้านเซนต์คาเบรียล ในที่สุด และกลายเป็นจุดเริ่มต้นของความขัดแย้งที่ว่าระหว่าง Louis Marie กับ Gabriel Deshayes ใครคือผู้ก่อตั้งคณะ ภราดานี้กันแน่ ซึ่งเป็นปัญหาถกเถียงยาวนานกว่า 100 ปี

ความขัดแย้งดังกล่าวมิได้จำกัดอยู่เฉพาะในหมู่ภราดาภายในคณะเท่านั้น หากยังขยายตัวลุกลามไปเป็นความตึงเครียดระหว่างคณะภราดา กับคณะพระสงฆ์ในคณะแม่พระ ที่ดำเนินไปท่ามกลางความสัมพันธ์เชิงปฏิปักษ์ในลำดับต่อมา ก่อนที่ความขัดแย้งจะยุติลงอย่างเป็นทางการ ในปี ค.ศ.1968 หลังการเฉลิมฉลอง 250 ปีแห่งการมรณกรรมของ St. Louis Marie Grignion de Montfort ความสมานฉันท์ในครอบครัวมงฟอร์ต จึงกลับคืนมาอีกครั้ง

กิจกรรมและบทบาทของภราดาคณะเซนต์คาเบรียลในช่วงสมัยของ Gabriel Deshayes ยังจำกัดอยู่เฉพาะพื้นที่ในเขตประเทศฝรั่งเศส แม้ว่า Father Gabriel Deshayes จะมีความคิดและพยายามต่อเนื่องมานานถึง 15 ปี ที่จะเปิดโรงเรียนสำหรับคนหูหนวกและตาบอดในอเมริกา แต่เมื่อ Father Gabriel Deshayes ถึงแก่มรณกรรมในปี ค.ศ.1841 ทุกอย่างก็เงียบหายไปอีกครั้ง

การขยายตัวไปต่างประเทศของคณะเซนต์คาเบรียลเกิดขึ้นครั้งแรกในปี ค.ศ.1888 โดยเริ่มต้นที่แคนาดา ซึ่งนับว่าเป็นการขยายตัวไปต่างประเทศ ที่เกิดขึ้นช้ากว่าคณะนักบวชที่มีวัตถุประสงค์เพื่อการศึกษาคณะอื่นๆ ในยุคสมัยนั้น ไม่ว่าจะเป็นภราดาคณะโพลเอเมิล ที่ตั้งขึ้นในปี ค.ศ.1824 เดินทางไปถึงกัวดาลูป เซเนกัล กียานา และตาฮิติ มานานก่อนหน้านั้นแล้ว หรือในกรณีของคณะมารีส (The Marist Brothers ก่อตั้งในปี ค.ศ.1817) ที่ไปถึงแอฟริกาใต้ เมื่อปี 1867 เลบานอน 1868 ออสเตรเลีย 1871 และอเมริกา 1846

กระนั้นก็ดีในช่วงเริ่มศตวรรษที่ 20 ดูเหมือนจะเป็นห้วงเวลาของความปั่นป่วนครั้งใหม่ในฝรั่งเศส เพราะความสัมพันธ์ระหว่างศาสนจักรและรัฐในฝรั่งเศสอยู่ในความตึงเครียดอีกครั้ง อันเป็นผลสืบเนื่องมาตั้งแต่เมื่อเริ่ม "สาธารณรัฐที่สาม" ในปี ค.ศ.1870 ก่อนที่จะมีการออกกฎหมายโรงเรียนในปี ค.ศ.1880 และเสื่อมทรามลงอีกเมื่อเกิดวิกฤติการณ์ที่รู้จักกันในนาม The Dreyfus Affair ในปี ค.ศ.1894-1906 ซึ่งเป็นเหตุให้โรงเรียนกว่า 3,000 แห่งถูกปิด และนักบวชกว่า 20,000 คนถูกขับไล่ พร้อมกับการออกกฎหมายไม่อนุญาตให้มีนักบวชอีกต่อไปด้วย

ปรากฏการณ์ทางประวัติศาสตร์ในส่วนนี้ ได้ส่งผลให้นักบวชจากฝรั่งเศสแพร่กระจายไปทั่วโลก โดยประเมินกันว่ามีสงฆ์มิชชันนารีคาทอลิกฝรั่งเศสจำนวนสองในสามของพระสงฆ์ และนักบวชชายหญิงจำนวนสี่ในห้าของนักบวชที่มีอยู่ในฝรั่งเศสขณะนั้น เดินทางออกนอกประเทศเพื่อไปหยั่งรากใหม่ในดินแดนอื่นๆ ด้วย

ในกรณีของประเทศไทยที่ภราดาคณะเซนต์คาเบรียลได้เดินทางมาถึงกรุงเทพฯ เมื่อ ค.ศ.1901 ก็ย่อมอยู่ภายใต้บริบทของสถานการณ์เช่นว่านี้ไม่ต่างกัน ยิ่งไปกว่านั้นดูเหมือนว่า ผลสัมฤทธิ์ของภราดาคณะเซนต์คาเบรียลในดินแดนแห่งนี้ จะก้าวไปไกลจากจุดเริ่มต้นอย่างไม่อาจเทียบได้