วิสัยทัศน์ของ Medvedev ในการทำให้รัสเซียกลับมายิ่งใหญ่ในอนาคตไม่ใช่ด้วยระเบิดนิวเคลียร์ ไม่ใช่ด้วยน้ำมัน แต่ด้วยพลังแห่งความรู้

เมื่อกล่าวถึงการฟื้นความยิ่งใหญ่ของรัสเซีย ประธานาธิบดี Dmitry Medvedev ของรัสเซีย จะกล่าวถึงการสร้าง “เมืองแห่ง นวัตกรรม” Skolkovo สถานที่ที่จะรวมเอาคนฉลาดที่สุดของรัสเซียมาไว้ด้วยกัน และปล่อยให้มีอิสระในการคิดค้นความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอย่างเต็มที่ ซึ่งจะนับเป็นการวางรากฐานของ “เศรษฐกิจบนฐานความรู้” แห่งศตวรรษที่ 21 วิสัยทัศน์ของ Medvedev ที่มีต่ออนาคตของรัสเซียดังกล่าว คือการปลดปล่อยรัสเซียออกจากสิ่งที่เขาเรียกว่า การพึ่งพาการส่งออกน้ำมันและก๊าซ “ที่น่าละอาย” และจะฟื้นความยิ่งใหญ่ของรัสเซีย ให้กลับไปมีชื่อเสียงในฐานะประเทศที่ประสบความสำเร็จอย่างยิ่งใหญ่ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอีกครั้ง

“ความเป็นความตายของรัสเซียขึ้นอยู่กับความสำเร็จของยุทธศาสตร์ Smart Russia” คือคำกล่าวของ Zhores Alferov ผู้ชนะรางวัลโนเบลเพียงคนเดียวที่ยังอาศัยอยู่ในรัสเซีย และเพิ่งได้รับเลือกจาก Medvedev ให้เป็นหัวหน้าโครงการเมืองนวัตกรรม Skolkovo “แนวคิดการสร้างเมืองใหม่ Skolkovo คล้ายกับการสร้างเรือของ Noah เพราะความหวังทั้งหมดและความอยู่รอดของเรา ขึ้นอยู่กับมัน” Alferov กล่าว

รัสเซียจะกลับมาเป็นมหาอำนาจได้อีกหรือไม่ อาจขึ้นอยู่กับแผนการดังกล่าวของ Medvedev ที่พยายามจะฟื้นด้านที่เป็นความฉลาดของรัสเซีย

Skolkovo จะเป็นจุดศูนย์กลางของแผนการสร้างเศรษฐกิจแบบใหม่ของ Medvedev เมืองนี้ตั้งอยู่ห่างจากกรุงมอสโก 40 กิโลเมตร เป็นที่ตั้งของมหาวิทยาลัยธุรกิจชั้นนำของรัสเซีย การมีมหาวิทยาลัยอยู่ในเมืองแห่งนวัตกรรมนี้คงจะได้แรงบันดาลใจมาจากการที่ Silicon Valley มีมหาวิทยาลัย Stanford เมือง Skolkovo จะเป็นสถานที่ที่คนเก่งทางวิชาการจะได้รับเงินสนับสนุนจากทั้งภาครัฐและเอกชน ในการก่อตั้งบริษัทใหม่ Viktor Vekselberg มหาเศรษฐีน้ำมันผู้ร่ำรวยเป็นอันดับ 10 ของรัสเซีย บอกว่า Skolkovo จะเป็นเมืองแห่งอนาคตที่แท้จริงของรัสเซีย Medvedev เลือก Vekselberg ให้เป็นผู้ดูแลด้านที่เกี่ยวกับธุรกิจของ Skolkovo โดยเขามอบหมายให้ Vekselberg จะเป็นผู้คัดสรรความคิดใหม่ๆ ที่ดีที่สุด ซึ่งรัฐบาลรัสเซียสมควรสนับสนุนให้ก่อตั้งเป็นบริษัทใหม่ หากทุกอย่างเป็นไปตามแผนของ Medvedev ภายในปี 2014 เมืองแห่งนวัตกรรมแห่งนี้จะมีประชากร 30,000-40,000 คน และจะกลายเป็น Silicon Valley แห่งรัสเซีย ซึ่งจะอุทิศให้แก่การสร้างสรรค์นวัตกรรมการสื่อสาร ชีวเวช (biomedicine) อวกาศ นิวเคลียร์ และเทคโนโลยีสารสนเทศ

Medvedev ประกาศว่าโครงการ Skolkovo คือความหวัง สุดท้ายของรัสเซีย ในพิมพ์เขียวเศรษฐกิจรัสเซียปี 2008 ของเขา ที่เรียกว่า Strategy 2020 Medvedev เขียนไว้ว่า ต้องการเห็นภาคเทคโนโลยีมีสัดส่วน 15% ของสินค้าส่งออกของรัสเซียหรือ 8-10% ของ GDP จากระดับปัจจุบันซึ่งอยู่ที่เพียง 1.1% ของ GDP แถมส่วนใหญ่ยังเป็นสินค้าเทคโนโลยีด้านการทหาร Medvedev อัดฉีดเงินเข้าสู่โครงการใหม่ๆ ซึ่งนอกจาก Skolkovo แล้ว ก็ยังอัดฉีดเงินเข้ากองทุน เพื่อการลงทุนในนาโนเทคโนโลยีที่ใหญ่ที่สุดในโลก และโครงการดึงสมองไหลกลับประเทศ เขาส่งเจ้าหน้าที่ระดับสูงไประดมทุนผ่านการขายพันธบัตร โดยตั้งเป้าจะลงทุนมากกว่า 10,000 ล้านดอลลาร์ในภาคเทคโนโลยี (แต่ก็ยังน้อยกว่าจีนที่ลงทุนในภาคเทคโนโลยี 26,000 ล้านดอลลาร์เฉพาะปีนี้เพียงปีเดียว)

อุปสรรคของแผนการสร้าง Smart Russia คือปัญหาสมองไหล สถาบันวิจัยต่างๆ ของรัสเซียสูญเสียคนที่เก่งที่สุดไปให้กับโลกตะวันตกมาตั้งแต่หลังโซเวียตล่ม ขณะนี้ไม่มีมหาวิทยาลัยในรัสเซียแม้แต่แห่งเดียว ที่ติดอันดับ 100 มหาวิทยาลัยที่ดีที่สุดในโลก ใน ปี 2009 รัสเซียผลิตผลงานและวารสารทางวิชาการน้อยกว่าอินเดียหรือจีน รัสเซียได้รางวัลโนเบลเพียง 4 คนในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา เทียบกับสหรัฐฯ ที่ได้ถึง 67 คน ในการจัดอันดับประเทศ ที่มีความสามารถในการแข่งขันมากที่สุดในโลกของ World Economic Forum รัสเซียตกลง 12 อันดับ ไปอยู่ที่อันดับที่ 63 ส่วนภาคเทคโนโลยีข้อมูลข่าวสารของรัสเซียตกลง 4 อันดับ ไปอยู่ที่อันดับ 74 จากทั้งหมด 134 ประเทศ

อย่างไรก็ตาม การดึงสมองให้ไหลกลับประเทศเริ่มเห็นผลบ้างแล้ว Alexei Kovsh อดีตลูกศิษย์ของ Alferov (ผู้ดูแลโครงการเมืองนวัตกรรม Skolkovo) ยอมย้ายบริษัทผลิตหลอดไฟประหยัดพลังงานของเขา จากเยอรมนีกลับไปอยู่ที่เมือง St. Petersburg ของรัสเซีย หลังจาก Alferov ให้คำมั่นสัญญาว่า Kovsh จะได้รับเงินอุดหนุนจากรัฐบาล และจะมีค่าใช้จ่ายต่ำกว่าในเยอรมนี รวมทั้งจะได้รับการปกป้องทางด้านทรัพย์สินทางปัญญาที่ดีกว่าในจีน Kovsh เพิ่งขายหุ้นในบริษัทของเขาคือ Optogan ให้แก่ Rusnanotech รัฐวิสาหกิจของรัสเซีย และ Mikhail Prokhorov มหาเศรษฐีธุรกิจโลหะของรัสเซีย Alferov หวังว่าจะสามารถดึงคนเก่งของรัสเซียที่อยู่นอกประเทศ ให้กลับมาก่อตั้งธุรกิจใน Skolkovo แบบนี้ได้อีกมากๆ

Medvedev มองว่าระบบราชการที่เต็มไปด้วยการโกงกินคอร์รัปชั่นของรัสเซีย คืออุปสรรคใหญ่ของแผนการสร้างเศรษฐกิจ รัสเซียใหม่ของเขา ที่ต้องการให้รัสเซียเลิกพึ่งพิงน้ำมันและหันมาสร้างความยิ่งใหญ่ด้วยเทคโนโลยี จากการสำรวจของ Pricewaterhouse-Coopers พบว่า 71% ของเงินอุดหนุนและอภิสิทธิ์พิเศษต่างๆ ที่รัฐบาลรัสเซียจัดให้แก่โครงการด้านวิทยาศาสตร์และธุรกิจในปี 2009 ถูกเบียดบังไปโดยข้าราชการและตำรวจรัสเซียที่คอร์รัปชั่น ซึ่งนับว่าเลวร้ายที่สุดในบรรดา 33 ประเทศที่ได้รับการสำรวจในคราวเดียวกัน Medvedev จึงพยายามจะปกป้อง Skolkovo จากระบบราชการและตำรวจ ระบบต่างๆ ภายใน Skolkovo จะถูกปรับปรุงใหม่ทั้งระบบกฎหมายและระบบราชการ

ข้าราชการรัสเซียก็ไม่ชอบใจในแผนการ Smart Russia ของ Medvedev เพราะรัสเซียที่ “ไม่ฉลาด” สามารถทำเงินให้พวกเขาได้มากกว่าจากการคอร์รัปชั่น แต่ Medvedev กำลังผลักดันให้การสร้างสรรค์นวัตกรรม เป็นหนึ่งในนโยบาย “4 I” ซึ่งจะเป็นเสาหลักของแผนการสร้างความทันสมัยให้แก่รัสเซีย /นั่นคือ innovation (นวัตกรรม) institution (สถาบัน) infrastructure (โครงสร้างพื้นฐาน) และ investment (การลงทุน) แต่อดีต ส.ส. ฝ่ายค้าน Vladimir Ryzhkov เยาะเย้ย 4 I ของ Medvedev ว่า ความจริงแล้วน่าจะเป็น illusion (ภาพลวงตา) inefficiency (ไร้ประสิทธิภาพ) instability (ไร้เสถียรภาพ) และ incompetence (ไร้ความสามารถ) มากกว่า

อย่างไรก็ตาม Yevgeny Gontmakher นักคิดชั้นนำแห่ง Institute of Contemporary Development สถาบัน think tank ที่ Medvedev โปรดปรานที่สุด ชี้ให้เห็นข้อบกพร่องในแผนการ Smart Russia ของประธานาธิบดีว่า คือการที่รัฐบาลรัสเซียคาดหวังว่า นักวิทยาศาสตร์จะมาสร้างอะไรๆ ใหม่ๆ ให้แก่รัฐบาล เพื่อที่รัฐบาลจะได้ไม่ต้องปฏิรูปสถาบันทางการเมือง

Medvedev อาจไม่คิดปฏิรูประบบการเมืองรัสเซียจากบนลงล่าง แต่สิ่งหนึ่งที่ชัดเจนคือ เขาเข้าใจดีว่า หากรัสเซียยังคงเป็น Dumb Russia หรือรัสเซียที่ไม่ฉลาด คนที่ชอบใจที่สุดก็คือข้าราชการที่คอร์รัปชั่น ซึ่งไม่ต้องการเห็นประเทศพัฒนา แถมยังกลัวด้วยซ้ำที่จะเห็นรัสเซียฉลาดขึ้น Medvedev เขียนไว้ใน Forward Russia คำประกาศนโยบายของเขาในปี 2009 ว่า “แต่อนาคตของเราไม่ได้เป็นของเหล่านั้น อนาคตเป็นของเราทุกคน และเราจะต้องชนะความล้าหลังและคอร์รัปชั่น”

แปล/เรียบเรียง เสาวนีย์ พิสิฐานุสรณ์
เรื่อง นิวสวีค