เทศกาลกินเจที่ถือปฏิบัติมาต่อเนื่องทุกปี และมีกลุ่มคนรุ่นใหม่ วัยทำงาน ทั้งคนหนุ่มสาวหันมากินเจกันมากขึ้น จากการพัฒนาในด้านการผลิตที่สามารถคิดค้นผลิตภัณฑ์อาหารเจให้มีความหลากหลาย ครอบคลุมอาหารแทบทุกชนิด ซึ่งการที่ผู้บริโภคมีแนวโน้มหันมานิยมกินเจกันมากขึ้น ถือเป็นผลดีอย่างมากต่อยอดขายผลิตภัณฑ์ที่เป็นผลผลิตจากพืช ผัก และถั่ว โดยเฉพาะน้ำมันพืชซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญในการทำอาหาร

คาดว่าเทศกาลกินเจในปีนี้จะมีส่วนช่วยกระตุ้นให้ตลาดน้ำมันพืชขยายตัวดีขึ้นกว่าช่วงก่อนเทศกาลประมาณร้อยละ 5-10 และขยายตัวต่อเนื่องถึงเทศกาลปีใหม่ ช่วงเวลาดังกล่าวจึงถือเป็นช่วงไฮซีซั่นของผลิตภัณฑ์น้ำมันพืช ทั้งตลาดในประเทศและตลาดต่างประเทศ ทำให้ตลาดน้ำมันพืชบรรจุขวดมีการแข่งขันที่รุนแรงขึ้นในช่วงนี้ของทุกปี

อย่างไรก็ดี ด้วยเหตุที่น้ำมันปาล์มและน้ำมันถั่วเหลืองเป็นน้ำมันพืชที่มีราคาถูกเมื่อเทียบกับน้ำมันพืชชนิดอื่น โดยเฉลี่ยมีราคาอยู่ที่ประมาณขวดละ 30-50 บาท (ขนาดบรรจุ 1 ลิตร) และมีผลิตภัณฑ์ให้เลือกซื้อมากมายหลายยี่ห้อในท้องตลาด

โดยคาดว่าตลาดน้ำมันพืชบรรจุขวดของไทยในปี 2552 จะมีมูลค่าประมาณ 13,000 ล้านบาท ขยายตัวต่อเนื่องจากปีก่อนหน้าที่ขยายตัวประมาณร้อยละ 20 โดยแบ่งสัดส่วนเป็นน้ำมันปาล์มและน้ำมันถั่วเหลือง รวมกันถึงร้อยละ 90 ส่วนน้ำมันพืชชนิดอื่นหรือน้ำมันพืชพรีเมียมนั้นยังไม่เป็นที่นิยมมากนักในไทย แม้จะมีคุณประโยชน์ สูงแต่ด้วยราคาที่ค่อนข้างสูงจึงเป็นข้อจำกัดของผู้บริโภค จึงมีสัดส่วนในตลาดอยู่ที่ประมาณร้อยละ 10 เท่านั้น

การแข่งขันของตลาดน้ำมันพืชในประเทศยังคงเป็นการแข่งขันของน้ำมันถั่วเหลืองและน้ำมันปาล์ม จากข้อมูลกรมการค้า ภายใน ณ เดือนสิงหาคม 2552 แสดงให้เห็นว่าราคาน้ำมันปาล์ม และน้ำมันถั่วเหลือง (ขนาดบรรจุขวด 1 ลิตร) มีราคาที่แตกต่างกันมากกว่าช่วงสองปีที่ผ่านมา และแนวโน้มในปี 2552 นี้ราคาน้ำมันถั่วเหลืองและน้ำมันปาล์มชะลอลงกว่าปีที่แล้ว

เนื่องจากความต้องการใช้ทั้งด้านการบริโภคที่ชะลอตามภาวะเศรษฐกิจ และต้นทุนวัตถุดิบที่ปรับตัวลดลงตามราคาตลาดโลก เทียบกับเมื่อปีที่แล้วที่ราคาวัตถุดิบถั่วเหลืองปรับตัวสูงขึ้นจากความผันผวนของสภาพอากาศ และราคาน้ำมันปาล์มก็สูงขึ้นเช่นกันจากอุปสงค์ที่เพิ่มขึ้นจากจีนและอินเดีย

เมื่อราคาผลิตภัณฑ์น้ำมันพืชในปีนี้มีราคาลดต่ำลงเมื่อเทียบกับปีที่แล้ว ผู้ผลิตจึงหันมาเน้นการแตกไลน์น้ำมันพืชเพื่อกลุ่มคนรักสุขภาพหรือน้ำมันพืชพรีเมียม เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มแก่ผลิตภัณฑ์ควบคู่กับการทำการตลาดเชิงรุก เพื่อกระตุ้นให้ผู้บริโภคเข้าใจความแตกต่างในการเลือกใช้น้ำมันพืชแต่ละชนิด

ผู้ผลิตจึงต้องเน้นการโฆษณาผลิตภัณฑ์ โดยนำเสนอจุดเด่น สร้างความแตกต่าง คุณประโยชน์ของส่วนผสม ข้อมูลโภชนาการ เพื่อให้ผู้บริโภคเข้าใจและให้ความสำคัญในการเลือกซื้อน้ำมันแต่ละชนิดได้อย่างเหมาะสมกับวัตถุประสงค์หรือกรรมวิธีในการปรุงอาหาร

ขณะเดียวกัน ปริมาณการส่งออกผลิตภัณฑ์น้ำมันพืชของไทยในช่วงที่ผ่านมาชะลอตัว ส่วนหนึ่งเนื่องจากปีที่แล้วความต้องการด้านอาหารและพลังงานทดแทนของทั่วโลกเพิ่มสูงขึ้นอย่างมากเป็นประวัติการณ์ จากปัญหาด้านวิกฤติอาหารที่เกิดจากความผันผวนของสภาพอากาศในหลายประเทศ ประกอบกับระดับราคาน้ำมันที่สูงขึ้นส่งผลต่อความต้องการใช้พลังงานทดแทนของโลกสูงขึ้นตาม ซึ่งในปีนี้ปัญหาดังกล่าวได้คลี่คลายลง ทำให้การส่งออกผลิตภัณฑ์ดังกล่าวของไทยชะลอตัวลงตามไปด้วย

แต่จากที่คาดว่าเศรษฐกิจโลกจะเริ่มฟื้นตัวในช่วงปลายปีนี้ต่อเนื่องไปสู่ปี 2553 ประกอบกับอานิสงส์จากเทศกาลกินเจต่อเนื่องถึงปีใหม่ น่าจะส่งผลให้การส่งออกน้ำมันพืชของไทยกลับมาฟื้นตัวดีขึ้น โดยเฉพาะในกลุ่มประเทศกำลังพัฒนาและกลุ่มประเทศอาเซียน โดยได้รับผลดีจากข้อตกลงการเปิดเขตการค้าเสรีกับหลายประเทศ รวมถึงการเปิดเขตการค้าเสรีอาเซียนด้วย เพราะจะทำให้ผู้ผลิตของไทยสามารถนำเข้าวัตถุดิบได้ในต้นทุนต่ำลง รวมถึงการขยายตลาดของผลิตภัณฑ์ออกสู่ตลาดต่างประเทศ

นอกจากนี้ข้อมูลขององค์การอนามัยโลก สมาคมโรคหัวใจแห่งสหรัฐฯ องค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ แนะนำว่าน้ำมันรำข้าวเหมาะที่จะเป็นน้ำมันบริโภค เนื่องจากมีกรดไขมันไม่อิ่มตัวสูงถึงร้อยละ 44 ช่วยเพิ่มคอเลสเตอรอลที่ดี (HDL) และลดคอเลสเตอรอลตัวที่ไม่ดี (LDL) ได้ นอกจากนี้ยังมีวิตามินและสารอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกายหลายชนิดที่มีส่วนช่วยต้านอนุมูลอิสระ ที่สำคัญมีราคาไม่สูงมากนัก เพราะมีราคาใกล้เคียงกับน้ำมันถั่วเหลือง จึงกลายเป็นที่นิยมในหลายประเทศ

กรณีดังกล่าวเห็นได้จากยอดส่งออกน้ำมันรำข้าวของไทย ในช่วง 8 เดือนแรกของปีนี้มีมูลค่าเพิ่มขึ้นร้อยละ 6.6 จากช่วงเดียวกันของปีที่แล้ว มาอยู่ที่ 7.3 ล้านดอลลาร์สหรัฐ และมีปริมาณเพิ่มขึ้นร้อยละ 1.1 อยู่ที่ 6,680 ตัน โดยตลาดหลักส่วนใหญ่จะอยู่ในแถบอเมริกาและยุโรป รวมถึงบางประเทศในเอเชีย และมีแนวโน้มว่าน้ำมันรำข้าวจะเป็นที่นิยมในแถบอเมริกาและยุโรปมากขึ้น ซึ่งถือเป็นโอกาสดีที่ผู้ผลิตของไทยจะเร่งพัฒนาผลิตภัณฑ์ น้ำมันรำข้าวรองรับการเติบโตของตลาดต่างประเทศในระยะต่อไป

แม้ว่าเทศกาลกินเจและเทศกาลปีใหม่ที่ขยับใกล้เข้ามาอาจจะช่วยกระตุ้นยอดการบริโภคน้ำมันพืชแต่ละชนิดได้บ้าง แต่ ประเด็นสำคัญของอุตสาหกรรมน้ำมันพืชอยู่ที่การรักษามาตรฐาน ในการผลิตให้เป็นไปตามกำหนดข้อตกลงทางการค้า เพื่อประโยชน์ ในการขยายตลาดสู่ต่างประเทศต่อไปในอนาคต