ธนาคารเอกชนในรัสเซียทั้งท้องถิ่นและต่างชาติต่างกำลังขยายธุรกิจลูกค้ารายย่อยกันยกใหญ่ สาขาใหม่ๆ ของธนาคารทั้งเจ้าถิ่นและต่างชาติหลายสิบแห่งต่างทยอยเปิดขึ้นรอบๆ กรุงมอสโกและเมืองอื่นๆ ซ้ำยังให้บริการใหม่ๆ ที่ชาวรัสเซียไม่เคยได้รับมาก่อน เช่น ธนาคาร 24 ชั่วโมงและสินเชื่อบุคคลแบบไม่มีหลักประกัน

การขยายตัวของธุรกิจการธนาคารลูกค้ารายย่อยครั้งนี้ นอกจากจะเป็นเพราะว่าเศรษฐกิจรัสเซียขณะนี้เริ่มสดใสและมีเสถียรภาพมากขึ้นแล้ว ยังเป็นเพราะรัสเซีย กำลังจะออกกฎหมายใหม่ในอีกไม่กี่เดือนข้างหน้านี้ ขยายการรับประกันเงินฝากให้ครอบคลุมถึงเงินฝากในธนาคารเอกชนด้วย โดยเงินฝากไม่เกิน 620 ดอลลาร์ จะรับประกันทั้ง 100% และเงินฝากไม่เกิน 3,720 ดอลลาร์ จะรับประกัน 75% จากเดิมที่รัฐจะรับประกันแต่เงินใน Sberbank ซึ่งเป็นธนาคารของรัฐที่มีอยู่เพียงแห่งเดียวในรัสเซียเท่านั้น ซึ่งเป็นมรดกตกทอดมาแต่ยุคโซเวียต และครองตลาดเงินฝากลูกค้ารายย่อยด้วยส่วนแบ่งตลาด 68%

ในขณะที่การธนาคารลูกค้าองค์กรมีสัญญาณว่ามาร์จินจะหดตัวลง และจะเผชิญกับการแข่งขันที่สูงขึ้น ปริมาณเงินฝากลูกค้ารายย่อยในธนาคารเอกชนของรัสเซียกลับเติบโตขึ้นเรื่อยๆ โดยยอดเงินฝากลูกค้ารายย่อยพุ่งขึ้นไปสู่ระดับ 40.1 พันล้านดอลลาร์ ซึ่งมากกว่ายอดเงินฝากในปี 2001 ถึงสองเท่า จะมียกเว้นก็แต่ Sberbank ที่ส่วนแบ่งตลาดเงินฝากลูกค้ารายย่อยกลับลดต่ำลงเรื่อยๆ จาก 75% ในปี 2000 เหลือ 68% ในปัจจุบันและคาดว่าจะลดลงเหลือ 63% ภายในปี 2005

แต่ไม่ว่าจะเป็น Alfa Bank แบงก์เอกชนเจ้าถิ่นที่กำลังมาแรงที่สุดในตลาดลูกค้ารายย่อย หรือคู่แข่งสัญชาติเดียวกันอย่าง Rosbank และ MDM Bank ต่างก็ต้องเผชิญการแข่งขันจากแบงก์ ต่างชาติที่พากันตบเท้ารุกเข้าตลาดลูกค้ารายย่อยกันอย่างคึกคัก Societe Generale (SG) แบงก์สัญชาติฝรั่งเศสมีแผนจะเปิดสาขาหนึ่งแห่งในกรุงมอสโกในฤดูใบไม้ร่วงปีนี้ และจะเปิดเพิ่มอีก 5 แห่งภายในสิ้นปีนี้ ในขณะที่ Citibank ธนาคารลูกค้ารายย่อยที่ใหญ่ที่สุดในโลกของสหรัฐฯ ได้เปิดสาขาแรกในกรุงมอสโกไปแล้วในเดือนธันวาคมปีกลาย ส่วนแบงก์ Raiffeisen ของออสเตรียมีเครือข่าย 6 สาขาและกำลังจะเพิ่มอีก 3 สาขา เพื่อรุกธุรกิจลูกค้ารายย่อยในรัสเซียเช่นกัน

ด้วยเหตุที่คนรัสเซียยังเอาเงินเพียง 33% ของเงินออมทั้งหมดที่มีมาฝากธนาคาร จึงยังมีโอกาสอีกมากที่ธนาคารจะหาลูกค้าใหม่ได้ง่าย ธนาคารต่างชาติเหล่านี้กำลังสร้างสีสันให้แก่ชีวิตชนชั้นกลางรัสเซีย ด้วยบริการที่แปลกใหม่สำหรับพวกเขา เช่น ธนาคารออนไลน์ที่ผนวกด้วยระบบรักษาความปลอดภัยของข้อมูลเป็นเลิศ "ประเทศรัสเซียได้พัฒนามาถึงจุดที่เราสามารถจะทำธุรกิจที่มีกำไรได้ ด้วยการเสนอบริการแก่ลูกค้าชนชั้นกลาง" Didier Alix แห่ง SG กล่าว นอกจากเงินฝากจะขยายตัวแล้ว การมีรายได้ที่สูงขึ้นบวกกับความต้องการบริโภคที่เพิ่มขึ้นของชนชั้นกลางรัสเซีย ส่งผลดันยอดสินเชื่อบุคคลให้สูงขึ้นเช่นกัน ธนาคาร Russian Standard ธนาคารท้องถิ่นแห่งแรกที่เชี่ยวชาญเรื่องสินเชื่อผู้บริโภค ปล่อยสินเชื่อไปแล้วเป็นจำนวนถึง 410 ล้านดอลลาร์นับตั้งแต่ก่อตั้งในปี 1999 ส่วนแบงก์ Raiffeisen ก็ปล่อยสินเชื่อรายย่อยไปแล้ว 90 ล้านดอลลาร์ สินเชื่อเช่าซื้อรถยนต์และสินเชื่อที่อยู่อาศัยก็พุ่งสูงขึ้นเช่นกัน ทั้งนี้ ยอดสินเชื่อคงค้างของลูกค้ารายย่อยพุ่งแตะระดับ 6.45 พันล้านดอลลาร์ในเดือนมิถุนายนที่ผ่านมา จากที่เคยอยู่ในระดับเพียง 1.02 พันล้านดอลลาร์เท่านั้น ในปี 2000 "คนรัสเซียได้เปลี่ยนความคิดไปแล้ว ตอนนี้พวกเขาไม่กลัวหนี้สินและมีความสุขที่จะขอสินเชื่อ" Alexander Koloshenko หัวหน้าส่วนลูกค้ารายย่อยของ Raiffeisen กล่าว

การปล่อยสินเชื่อเป็นธุรกิจที่มีกำไรสูงในรัสเซีย มาร์จินที่ได้จากการปล่อยสินเชื่อลูกค้ารายย่อยที่นี่สูงกว่าถึงสองเท่าของมาร์จิน ที่ได้จากการปล่อยสินเชื่อในจำนวนเงินต้นที่เท่ากันในยุโรปตะวันตก อัตราดอกเบี้ยเงินฝากสกุลรูเบิลอยู่ที่ 5% กว่าเท่านั้น ในขณะที่อัตราดอกเบี้ยเงินกู้ลูกค้ารายย่อยอยู่ที่ประมาณ 20% แต่อุปสรรค ใหญ่ของผู้มาใหม่ โดยเฉพาะธนาคารต่างชาติคือการกระจายของสาขาที่น้อยกว่าธนาคารเจ้าถิ่น Citibank ซึ่งมีเพียงสาขาเดียว ต้องอาศัยพึ่งพิงธนาคารทางโทรศัพท์ ธนาคารทางอินเทอร์เน็ต เครือข่ายตู้ ATM ตามปั๊มน้ำมัน BP ซึ่งตั้งอยู่รอบๆ เมืองหลวงและการเป็นพันธมิตรกับแบงก์ท้องถิ่น แต่ก็ยังยากจะแข่งขันกับธนาคารเจ้าถิ่นได้

จะได้หรือไม่ได้ก็เป็นเรื่องที่ต้องดูกันต่อไป แต่ที่แน่ๆ ตอนนี้ชนชั้นกลางของรัสเซียได้หันไปซบอกธนาคารเอกชนเรียบร้อยแล้ว

แปลและเรียบเรียงโดย เสาวนีย์ พิสิฐานุสรณ์
linpeishan@excite.com
BusinessWeek/September 1, 2003