ท้องนภาของกรุงปักกิ่งในช่วงปลายเดือนมิถุนายน ต้นเดือนกรกฎาคม 2551 ปกคลุมไปด้วยความขมุกขมัวของม่านเมฆ ม่านหมอก หรือ ม่านควัน ผมก็ไม่อาจจะทราบได้...

ทุกๆ วัน ในหนังสือพิมพ์ โทรทัศน์ วิทยุ เว็บไซต์ รวมถึงป้ายบนถนนหนทางจะตอกย้ำว่าเหลือเวลาอีกกี่วันจึงจะถึงพิธีเปิดมหกรรมกีฬาโอลิมปิกเกมส์ครั้งที่ 29 และพาราลิมปิกเกมส์ครั้งที่ 13 ที่ชาวจีนทั้งมวลรอคอยและเตรียมการมานับสิบปี ด้านสำนักงานของหนังสือพิมพ์และเว็บไซต์ ผู้จัดการในเขตไห่เตี้ยน ริมถนนวงแหวนรอบที่สองของกรุงปักกิ่ง ก็เตรียมพร้อมแล้วที่จะรองรับการทำงานชุดผู้สื่อข่าวที่กำลังจะเดินทางมารายงานข่าว มหกรรมกีฬาโอลิมปิกอย่างรอบด้าน ไม่เพียงแต่ในเชิงผลการแข่งขันของแต่ละชาติ การต่อสู้หรือความสำเร็จทัพนักกีฬาไทยเท่านั้น แต่รวมถึงบรรยากาศทางสังคม วัฒนธรรมจีนที่มีความเกี่ยวพันกับมหกรรมครั้งนี้ด้วย

ในส่วนของเว็บไซต์ผู้จัดการออนไลน์ภายใต้การผลักดันของคุณสนธิ ลิ้มทองกุล ทีมข่าวกีฬาและทีมข่าวจีนได้เปิดหน้าเว็บไซต์พิเศษ Beijing 2008: One World One Dream1 มาตั้งแต่เดือน เมษายน 2551 ที่ผ่านมา

ระหว่างการประชุมเพื่อออกแบบเนื้อหาของเว็บไซต์หน้าพิเศษดังกล่าวเมื่อต้นปี ทีมข่าวกีฬาและทีมข่าวจีนได้ประชุมกันหลายครั้งหลายครา มีการประชุมครั้งหนึ่งที่ติดใจผมก็คือ เมื่อทีมข่าวจีนเสนอขึ้นมาว่า ในส่วนเนื้อหา Olympic Hero ที่รวบรวมนักกีฬาโอลิมปิกที่มีชื่อเสียงทั้งในปัจจุบันและในอดีต ในฐานะที่จีนเป็นเจ้าภาพควรจะมีการนำเสนอประวัติและความสำเร็จของเหล่านักกีฬาจีนแบบเป็นซีรีส์ด้วยหรือไม่

คำตอบจากทีมกีฬาก็คือ "คงไม่จำเป็น เพราะนอกจากนักบาสเกตบอลที่ชื่อ เหยา หมิง แล้ว คนไทยไม่ค่อยรู้จักนักกีฬาจีน เพราะแต่ไหนแต่ไร คนไทยให้ความสนใจกับนักกรีฑา นักว่ายน้ำ นักบาสเกตบอล หรือนักเทนนิสจากชาติตะวันตก มากกว่านักยกน้ำหนัก นักกระโดดน้ำ นักแบดมินตัน หรือนักปิงปองระดับโลกจากจีนอยู่แล้ว"

ผมไม่ได้รู้สึกประหลาดใจกับคำตอบของทีมกีฬา เพราะรู้ว่าสิ่งที่เขาตอบนั้นเป็นความจริง ช่วงสองสามปีที่ผ่านมา ผ่านคอลัมน์ China Inside-Out ในนิตยสารผู้จัดการ และนิตยสาร Positioning ผมพยายามบอกเล่าถึงแนวคิดๆ หนึ่ง ที่กำลังถูกกล่าวขวัญและพูดถึงอย่างกว้างขวางในแวดวงการเมือง เศรษฐกิจ และการต่างประเทศของจีน รวมถึงของโลก นั่นก็คือแนวคิดเรื่อง Soft Power2

อำนาจละมุน หรือ Soft Power เป็นศัพท์ที่อยู่ตรงกันข้ามกับอำนาจกระด้าง หรือ Hard Power ถูกนำมาใช้ในทฤษฎีรัฐประศาสนศาสตร์และความสัมพันธ์ระหว่างประเทศเพื่ออรรถาธิบายศักยภาพทางการเมืองของรัฐต่างๆ ที่ส่งอิทธิพลโดยทางอ้อมต่อพฤติกรรมหรือความสนใจของรัฐอื่นๆ ผ่านการเผยแพร่ทางวัฒนธรรมหรือความคิด มิใช่อิทธิพลทางการทหารหรืออิทธิพลทางเศรษฐกิจ ซึ่งเป็นการบีบบังคับในทางตรง

"Hard Power นั้นทำให้คนกลัว แต่ Soft Power นั้นทำให้คนยอมรับ" ศาสตราจารย์ Joseph S. Nye จาก Kennedy School of Government มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด เคยอธิบายเอาไว้แบบเข้าใจง่ายในหนังสือ Soft Power: The Means to Success in World Politics

ล่าสุดเมื่อเดือนมิถุนายนที่ผ่านมาภายใต้ความร่วมมือระหว่างสภาชิคาโกว่าด้วยกิจการโลก (The Chicago Council on Global Affairs) และสถาบันเอเชียตะวันออกแห่งเกาหลีใต้ (East Asia Institute) ได้มีการเผยแพร่รายงานที่น่าสนใจมากชิ้นหนึ่ง เรื่อง "อำนาจละมุนในเอเชีย 2008 (Soft Power in Asia 2008)"3

สำหรับรายงานชิ้นดังกล่าวจัดทำขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อสะท้อนให้เห็นอิทธิพลของประเทศจีนต่อสังคมโลกก่อนมหกรรมกีฬาโอลิมปิก จะเริ่มขึ้นว่าเป็นเช่นใด โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเปรียบเทียบกับสถานะของประเทศสหรัฐอเมริกา มหาอำนาจจากซีกโลกตะวันตก รวมถึงประเทศเพื่อนบ้านผู้ทรงอิทธิพลแห่งเอเชียตะวันออกอย่างเกาหลีใต้และญี่ปุ่น

ทั้งนี้วิธีการเก็บข้อมูลนั้นผู้จัดทำใช้วิธีการสอบถามความเห็นของผู้คนจำนวน 6,106 คน ใน 6 ประเทศ ประกอบด้วย สหรัฐอเมริกา จีน ญี่ปุ่น เกาหลีใต้ เวียดนาม และอินโดนีเซีย ในช่วงเดือนมกราคมถึงกุมภาพันธ์ 2551 ที่ผ่านมา ซึ่งเป็นการสำรวจก่อนที่จะเกิดเหตุการณ์สำคัญในประเทศจีนคือ การที่รัฐบาลจีนใช้ความรุนแรงเพื่อปราบปรามชาวทิเบตเมื่อเดือนมีนาคม รวมถึงเหตุการณ์แผ่นดินไหวใหญ่ที่มณฑลเสฉวนเมื่อเดือนพฤษภาคมที่ผ่านมา

ในการสำรวจผู้วิจัยแบ่ง "อำนาจละมุน" ออกเป็น 5 หัวข้อ ด้วยกันคือ เศรษฐกิจ (Economic) วัฒนธรรม (Cultural) ทุนมนุษย์ (Human Capital) การทูต (Diplomatic) และการเมือง (Political) ซึ่งทุกหัวข้อถูกคำนวณโดยให้น้ำหนักเท่าๆ กัน เพื่อคำนวณออกมาเป็นดัชนีอำนาจละมุน (Soft Power Index) ที่มีตัวเลขอยู่ในช่วง 0 ถึง 1 โดย "0" นั้นหมายถึงไม่มีอิทธิพลเลย และ "1" นั้นหมายถึงมีอิทธิพลสูงที่สุด

พิจารณาจากตารางดัชนีอำนาจละมุน (ตัวเลขในช่องต่างๆ คือค่าดัชนี ส่วนตัวเลขในวงเล็บนั้นคือ ตัวเลขอันดับเมื่อเทียบกับประเทศอื่นๆ) ค่อนข้างจะมีความชัดเจนว่า แม้ในช่วงหลายปีที่ผ่านมาประเทศจีนจะสามารถสร้างความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจได้อย่างรวดเร็ว ทั้งสามารถแผ่อิทธิพลไปทั่วโลกในเชิงเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม การทูต การเมืองและการทหาร ทว่าในสายตาของคนสหรัฐฯ คนญี่ปุ่น คนเกาหลีใต้แล้ว หากมองในเชิงอำนาจละมุน ประเทศจีนยังถือว่าเป็นรองสหรัฐอเมริกา ญี่ปุ่น และเกาหลีใต้อยู่หลายช่วงตัว ขณะที่เพื่อนบ้านในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อย่างชาวอินโดนีเซียและเวียดนามนั้นให้ความสำคัญกับอำนาจละมุนของจีนเหนือกว่าเกาหลีใต้

แม้ว่าดัชนีอำนาจละมุนของเกาหลีใต้ในสายตาของชาวอินโดนีเซียและเวียดนามจะอยู่ต่ำกว่าจีน แต่เราจะลืมไม่ได้เลยว่า เกาหลีใต้นั้นเป็นเพียงประเทศเล็กๆ ที่มีอาณาเขตไม่ถึง 100,000 ตร.กม. (ประเทศไทยมีอาณาเขต 513,000 ตร.กม.) และมีประชากรเพียง 50 ล้านคนเท่านั้น การที่ดัชนีอำนาจละมุนของเกาหลีใต้สามารถเทียบเคียงกับยักษ์ใหญ่อย่างสหรัฐฯ จีน และญี่ปุ่นได้นั้นก็ต้องถือว่า ซัมซุง แอลจี ฮุนได แดจังกึม หมอโฮจุน ดงบังชิงกิ ซูเปอร์จูเนียร์ รวมถึงสินค้าเพลงและภาพยนตร์สัญชาติเกาหลีใต้ ฯลฯ ต่างมีความดีความชอบไม่น้อยเลยทีเดียว

ในแง่มุมของอำนาจละมุนทางเศรษฐกิจต่อทวีปเอเชียที่ตั้งแต่หลังสงครามเย็นเป็นต้นมา สหรัฐอเมริกาถือว่าเป็นพี่ใหญ่ของภูมิภาคนี้ รายงานดังกล่าวชี้ให้เห็นว่าปัจจุบันการเติบโตทางเศรษฐกิจของจีนได้แผ่อิทธิพลขึ้นมาทาบรัศมีของสหรัฐฯ บ้างแล้ว โดยจากผลสำรวจระบุว่า วันนี้ชาวญี่ปุ่นเริ่มยอมรับแล้วว่า ปัจจุบันอิทธิพลทางเศรษฐกิจของจีนที่มีต่อเอเชียนั้นมีสูงกว่าอิทธิพลทางเศรษฐกิจของสหรัฐฯ ที่มีต่อเอเชีย ขณะที่ชาวเกาหลีใต้ อินโดนีเซีย และเวียดนามยังคงให้ความสำคัญกับอิทธิพลทางเศรษฐกิจของสหรัฐฯ ที่มีต่อเอเชีย มากกว่าจีนอยู่

ในส่วนของวัฒนธรรม ผลการสำรวจชี้ให้เห็นว่า ทุกประเทศให้ความเคารพต่อมรดกทางวัฒนธรรมอันเก่าแก่ของจีน แต่ในทางกลับกันพวกเขากลับระบุว่า อิทธิพลของวัฒนธรรมสมัยนิยม หรือ Pop Culture ที่รวมถึงเพลง ภาพยนตร์ อาหารเครื่องแต่งกาย ฯลฯ นั้นมีอิทธิพลต่อพวกเขาน้อยมาก โดยมีเพียงชาวเวียดนามเท่านั้นที่ให้สัดส่วนใน ประเด็นนี้ค่อนข้างสูง โดยสาเหตุส่วนหนึ่งผมคิดว่า น่าจะมาจากเงื่อนไขทางประวัติศาสตร์ที่แต่เดิมทีวัฒนธรรมของเวียดนามนั้นได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรมจีนค่อนข้างสูง ประกอบกับเวียดนามยังเป็นประเทศที่ระบบเศรษฐกิจอยู่ในระดับกำลังพัฒนาเท่านั้น

สำหรับชาวจีนเอง ในประเด็นของอิทธิพลทางวัฒนธรรมหรืออำนาจละมุนเชิงวัฒนธรรม ชาวจีนส่วนใหญ่ก็ยอมรับว่าชาติของตนนั้นมีความอ่อนแอในเรื่องนี้จริง โดยอาจมีความอ่อนแอกว่าเกาหลีใต้เสียด้วยด้วยซ้ำ โดยคนกลุ่มหนึ่งมองว่า แม้เหยา หมิง จะเป็นทูตเชิงวัฒนธรรมของจีนที่สำคัญชิ้นหนึ่งที่สามารถทะลุทะลวงเข้าไปมีที่ยืนในสังคมอเมริกันได้ ทว่าในทางกลับกันก็อาจมองได้เช่นกันว่า เหยา หมิง ก็ถือเป็นสื่อช่องทางหนึ่งในการที่สหรัฐฯ จะถ่ายทอดวัฒนธรรมอเมริกันผ่านรูปแบบของกีฬา เครื่องแต่งกาย อาหาร และวิถีชีวิตมาสู่ชาวจีนได้เช่นกัน ทั้งผลกระทบดังกล่าว ยังอาจมีอิทธิพลต่อชาวจีนสูงกว่าการที่ชาวอเมริกันเปิดรับเหยา หมิงเสียอีก

ขณะเดียวกันจากผลการสำรวจ ดัชนีอำนาจ ละมุนในส่วนของการทูตและการเมืองนั้น สหรัฐฯ กับญี่ปุ่นยังคงครองสถานะที่เหนือกว่าจีนไว้ได้อย่าง ชัดเจน โดยเฉพาะเมื่อมีการสอบถามการแก้ไขปัญหาความมั่นคงในภูมิภาคเอเชียตะวันออก ในประเด็นความขัดแย้งระหว่างจีนแผ่นดินใหญ่กับไต้หวันนั้นจีนได้คะแนนค่อนข้างน้อยในสายตาของชาวสหรัฐฯ ญี่ปุ่นและเกาหลีใต้ เช่นเดียวกับเรื่องปัญหาเรื่องอาวุธนิวเคลียร์ในเกาหลีเหนือ ที่แม้จีนจะอาสาเป็นเจ้าภาพ ผู้เปิดโต๊ะเจรจา 6 ฝ่าย (Six Party Talks) เพื่อแก้ไขปัญหานี้ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา ทว่าชาวสหรัฐฯ ญี่ปุ่น และเกาหลีใต้กลับมองว่ารัฐบาลจีนไร้ประสิทธิภาพในการแก้ไขปัญหานี้

นอกจากนี้ หนึ่งในเรื่องที่น่าสนใจที่สุดของรายงานชิ้นนี้ก็คือ รายงานพยายามชี้ให้เห็นว่าประเด็นที่น่าเป็นห่วงในปัจจุบันก็คือ ทัศนะของชาวอเมริกันที่มองจีนกับทัศนะของชาวจีนที่มองสหรัฐฯ นั้นค่อนข้างมีความขัดแย้งกันอยู่ กล่าวคือ ชาวอเมริกันค่อนข้างจะมีทัศนะในแง่ลบต่อจีน ไม่ว่าจะในประเด็นเรื่องสิทธิมนุษยชนหรือการปฏิบัติตามหลักนิติรัฐ นอกจากนี้ชาวอเมริกันที่ตอบแบบสอบถามกว่าร้อยละ 68 ยังระบุด้วยว่า ในเชิงคุณค่า ทางวัฒนธรรมแล้วพวกเขาไม่มีหรือมีความเกี่ยวพันกับชาวจีนน้อยมาก ขณะเดียวกันชาวอเมริกันมากถึงร้อยละ 63 เห็นว่าไม่มีความจำเป็นที่จะต้อง ให้บุตรหลานเรียนภาษาจีน

ในทางตรงกันข้ามชาวจีนกลับเชิดชูสหรัฐฯ ในเกือบทุกประเด็นไม่ว่าจะเป็นความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี จิตวิญญาณของการเป็นผู้ประกอบการ วัฒนธรรมสมัยนิยม ขณะที่ทัศนะของชาวจีนต่ออิทธิพลของสหรัฐฯ ที่มีต่อประเทศในทวีปเอเชียก็เป็นไปในเชิงบวก เช่น การเข้ามาช่วยแก้ไขปัญหาในทวีปเอเชีย การช่วยประเทศในเอเชียพัฒนาเศรษฐกิจ การสร้างความเชื่อมั่นและความร่วมมือของประเทศในเอเชีย และที่น่าสนใจคือรวมไปถึงประเด็นที่สหรัฐฯ ยื่นมือมาเกี่ยวข้องกับปัญหาความขัดแย้งระหว่างจีนกับไต้หวันด้วย

หากกล่าวโดยย่อแล้ว ผลสำรวจจากรายงานชิ้นนี้ชี้ให้เห็นว่า ณ พ.ศ.นี้ แม้ว่าทางภายนอกอำนาจกระด้าง (อิทธิพลทางเศรษฐกิจและการทหาร) ของจีนจะสยายปีกมาครอบคลุมภูมิภาคเอเชียอย่างช้าๆ แล้ว แต่อำนาจละมุนของจีนนั้นยังคงถูกคานไว้ด้วยอำนาจละมุนของสหรัฐฯ และญี่ปุ่นที่ยังคงเข้มแข็งอยู่

เป็นเรื่องน่าสนใจว่านับแต่นี้ต่อไป จีนจะเพิ่ม "อำนาจละมุน" ด้วยวิธีที่อ่อนโยนและแนบเนียนอย่างไร?

หมายเหตุ:
1 ดูรายละเอียดได้ที่เว็บไซต์ http://www.manager.co.th/beijing2008/
2 อ่านคอลัมน์ China Inside-Out เรื่อง "ขงจื๊อ+จางจื่ออี๋=?" นิตยสารผู้จัดการฉบับเดือนกุมภาพันธ์ 2550, เรื่อง " 'จีน'กับการขาดดุลวัฒนธรรม" นิตยสารผู้จัดการฉบับเดือนพฤษภาคม 2549 และบทความเรื่อง "แดจังกึม สายลมบูรพาจากแดนโสม"จากคอลัมน์ From China นิตยสาร Positioning ฉบับเดือนกุมภาพันธ์ 2549
3 อ่านและดาวน์โหลดรายงานฉบับเต็มได้จาก http://www.thechicagocouncil.org/ สภาชิคาโกว่าด้วยกิจการโลก (The Chicago Council on Global Affairs) เดิมทีมีชื่อว่า The Chicago Council on Foreign Relations เป็นองค์กรที่ก่อตั้งขึ้นหลังสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง โดยก่อตั้งขึ้นเพื่อตอบโต้ ลัทธิแยกอยู่โดดเดี่ยว (Isolationism) ของสหรัฐฯ ในช่วงหลังสงครามโลก ดังนั้นจึงอาจกล่าวได้ว่า ปรัชญาขององค์กรดังกล่าวนี้ค่อนข้างที่จะโน้มเอียงไปยังแนวคิดของการค้าเสรีตามแนวคิดของสำนักเศรษฐศาสตร์สำนักนีโอคลาสสิก