ตั้งแต่โลกนี้มีโทรทัศน์ ดูเหมือนว่าทีวีจะกลายเป็นเพื่อนซี้กับคนเรามาทุกยุคสมัยโดยเฉพาะกับเด็ก บางบ้านปล่อยให้ทีวีทำหน้าที่ราว "พี่เลี้ยงเด็ก" โดยลืมไปว่า เบื้องหลังกล่องสี่เหลี่ยมที่เป็นดังหน้าต่างบานแรกที่นำเด็กๆ สู่โลกกว้าง ภายในยังเต็มไปด้วยอวิชชา อคติ และกิเลส ซึ่งลูกน้อยไม่ควรที่จะต้องเผชิญกับ "ปิศาจร้าย" เหล่านี้ตามลำพัง

น้องแก้มอายุกว่า 3 ขวบ ในชุดกระโปรงสายเดี่ยว สวมรองเท้าสีชมพูมีส้นบอกว่าโตขึ้นหนูน้อยอยากเป็นดาราแต่งตัวสวยๆ เหมือนที่เห็นในทีวี ส่วนน้องตุ้ยร่างท้วม หนักเกินเด็กในวัยเดียวกันหลายสิบกิโล ยก มือข้างที่ไม่ได้ถือถุงขนมกรุบกรอบยี่ห้อดังที่โฆษณาบ่อยๆ เพื่อตอบว่าอยากเป็นตำรวจ ขณะที่น้องแมนกับน้องเจกำลังฟัดเหวี่ยงต่อสู้กันเลียนแบบการ์ตูนยอดมนุษย์

นี่เป็นภาพปกติที่เห็นได้ในห้องเรียนอนุบาลทั่วไป เด็กน้อยทั้ง 4 คนก็เป็นเพียงเด็กอนุบาลธรรมดา แต่ความสำคัญของ "คนตัวเล็ก" เหล่านี้ก็คือ พวกเขาจะเป็นกำลังสำคัญของชาติในอีก 20 ปีข้างหน้า

มีนักวิชาการด้านเด็กเคยกล่าวว่า โทรทัศน์ก็เปรียบเสมือนอุโมงค์ลับที่นำเด็กข้ามพรมแดนไปสู่โลกของผู้ใหญ่ในฉับพลัน ผ่านการเรียนรู้ จดจำ และเลียนแบบพฤติกรรมที่เห็นซ้ำๆ บ่อยๆ จากทีวีจนซึมลึกกลายเป็นรากฐานทางบุคลิกของพวกเขา

"เด็กวัยอนุบาลเป็นช่วงวัยของการวาง รากฐานทางบุคลิกภาพ ความคิด ความเชื่อ ทัศนคติ และความเข้าใจต่อโลกผ่านกระบวนการเรียนรู้แบบซึมซับเป็นหลัก ด้วยสภาพความจำเป็นของวิถีชีวิตในปัจจุบันที่พ่อแม่ส่วนใหญ่ต้องไปทำงานนอกบ้าน โทรทัศน์จึงเข้ามาทำหน้าที่ "เลี้ยงเด็ก" แทนพ่อแม่ สิ่งเหล่านี้ทำให้เด็กอนุบาลมีแนวโน้มที่จะเป็น "กลุ่มเสี่ยง" ต่อภัยสังคม อันเกิดจากความเคยชินต่อความรุนแรงและค่านิยมบริโภคนิยม ในเรื่องกิน เล่น เก่ง สวย ดี"

วาทกรรมข้างต้นเป็นหลักการและเหตุผลที่ทำให้บริษัท แปลน สารา จัดงานสัมมนาเรื่อง "ปลูกต้นกล้า ปลูกปัญญา ท้าพายุสังคม ครั้งที่ 2 : แนวทางสร้างภูมิคุ้มกันสำหรับเด็กวัยอนุบาล เพื่อรู้เท่าทันโทรทัศน์" ซึ่งจัดขึ้นในช่วงเทศกาลสัปดาห์หนังสือแห่งชาติครั้งที่ผ่านมา จำนวนผู้เข้าฟังเสวนามีไม่น้อย ส่วนใหญ่เป็นผู้ปกครองและคุณครู ขณะที่สื่อมวลชนเข้าร่วมไม่มาก แต่ดูจะไม่มีผู้ประกอบการและผู้ผลิตรายการทีวีเข้าร่วมสักราย รวมทั้งไม่ยอมรับเชิญขึ้นมาเสวนาบนเวทีแห่งนี้ เหล่าวิทยากรจึงมีเพียงนักวิชาการที่ทำงานด้านเด็ก

นักการศึกษาเหล่านี้เห็นตรงกันว่า จริงอยู่ที่ทีวีสอนให้เด็กได้รู้จักโลกกว้าง เปิดมุมมองที่เขาอาจไม่สัมผัสได้วยประสบการณ์ตรง แต่ทีวีบ้านเราไม่มีรายการสำหรับเด็กมากนัก ขณะที่รายการส่วนใหญ่ไม่สร้างจินตนาการ ไม่พัฒนาสติปัญญา ไม่สอนคุณธรรม และไม่เพิ่มพูนทักษะชีวิตให้แก่เด็ก แต่กลับปลูกฝังค่านิยมบริโภคนิยม ทัศนคติทางเพศที่ไม่เหมาะสม และความเคยชินต่อความรุนแรงให้กับเด็ก ...วาจาก้าวร้าว กิริยาหยาบคาย ภาษาไม่เหมาะสม ค่านิยมฟุ้งเฟ้อ เอาแต่แต่งตัวสวย คิดแต่เรื่องของตัวเอง มีแต่เรื่องชิงรักหักสวาท อย่างสงครามนางฟ้า หรือสงครามนางทาสและเรื่องการแก้แค้นด้วยการฉุดลากนางเอกไปข่มขืน อย่างจำเลยรัก หรือสวรรค์เบี่ยง ฯลฯ...

สิ่งเหล่านี้เห็นได้บ่อยๆ ในทีวี ราวกับสังคมไม่ได้ตระหนักว่าเด็กอาจจะเลียนแบบพฤติกรรมนี้จนกลายเป็นค่านิยม แล้วในที่สุดภาพเหล่านี้ก็จะหล่อหลอมเป็นภาพของสังคมไทยในวันหน้า

"อย่าโทษทีวีทั้งหมด ทีวีไม่ใช่สิ่งเลวร้ายแต่เราก็ต้องยอมรับว่ามีผลร้ายที่มาจากทีวี โดยเฉพาะกับเด็กเล็กๆ เพราะทีวีไม่เคยปฏิบัติกับเด็กในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของสังคม แต่มองเด็กเป็นผู้บริโภคที่หลอกง่าย สังคมไทยวันนี้ก็เลยมีประชากรด้อยคุณภาพเพิ่มขึ้น ทุกวัน" รศ.ดร.สมพงศ์ จิตระดับ อาจารย์จากคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผู้คร่ำหวอดในการวิจัยเกี่ยวกับสิทธิเด็กกล่าวบนเวที

สำหรับทางออกแรกที่เหล่านักวิชาการพร้อมใจกันแนะนำพ่อแม่ในการปกป้องลูกน้อยจากภัยทีวี ได้แก่ การปิดทีวี ส่วนวิธีที่ง่ายและดีที่สุดจะถ่วงดุลความสนใจของเด็กออกจากทีวีนั่นก็คือ การทำให้เด็กหันมาทำกิจกรรมอย่างอื่นทดแทน โดยเฉพาะการอ่านหนังสือ

อย่างที่ทุกคนทราบกันดีว่าการอ่านช่วยสร้างเสริมจินตนาการให้แก่เด็ก ส่วนทีวีนอกจากจะไม่พัฒนาจินตนาการและความคิดสร้างสรรค์ให้เด็ก ผลจากการวิจัยยังระบุว่าการปล่อยให้ดูทีวีมากๆ จะส่งผลเสียต่อพัฒนาการทางสมอง และไม่ช่วยพัฒนาทักษะในการปฏิสัมพันธ์ทางการใช้ภาษาพูด

แต่สถิติที่น่าตกใจที่วิทยากรบนเวทียกมาพบว่า เด็กไทยใช้เวลาเรียนหนังสือในโรงเรียน เฉลี่ยปีละ 900-1,000 ชั่วโมง แต่ใช้เวลาดูทีวีถึงปีละ 1-1.2 พันชั่วโมง ขณะที่สถิติเมื่อ 5 ปีก่อนพบว่า เด็กไทยใช้เวลาอ่านหนังสือเฉลี่ยเพียงไม่ถึง 3 นาทีต่อวันเท่านั้นเอง แต่หลายบ้าน กลับปล่อยให้เด็กดูทีวีเฉลี่ยมากกว่า 2 ชั่วโมงต่อวัน

อย่างไรก็ดี ดูเหมือนเกือบทุกบ้านจะไม่สามารถปฏิเสธหรือตัดขาดทีวีไปจากชีวิตของลูกน้อยได้ สิ่งที่พ่อแม่ควรต้องทำก็คือดูแลและจัดการไม่ให้ภัยจากทีวีคุกคามลูกน้อยได้ ด้วยการจำกัดเวลาที่พอเหมาะและเลือกรายการที่เหมาะสมให้ลูกดูและดูกับลูกด้วย

วิทยากรยังได้แนะนำอีกวิธีในการช่วยปกป้องลูก และปรับปรุงหน้าจอ รวมถึงยังเปลี่ยนแปลงสังคมได้ในระยะยาว นั่นก็คือการมีส่วนร่วมในการจัด "เรตติ้ง" รายการทีวี ระบบการจัดความเหมาะสมของสื่อ (Media Evaluation System: ME) หรือ "เรตติ้ง" ถูกคาดหวังจะเป็นเครื่องมือที่มาช่วยคุ้มครองเด็กจากภัยคุกคามจากสื่อ เป็นกลไกในการจำแนกเนื้อหารายการโทรทัศน์ตามอายุของผู้ชม เพื่อจัดเวลาออกอากาศตามความเหมาะสมกับรายการ เช่น รายการที่ได้เรต "ฉ" (เฉพาะสำหรับผู้ใหญ่เพราะมีเนื้อหาทางด้านเซ็กซ์ ความรุนแรง และภาษาหยาบคายในระดับที่รุนแรง) ถูกจำกัดเวลาออกอากาศให้อยู่ช่วงหลัง 22.00-05.00 น. เป็นต้น

สำหรับช่วงเวลาของเด็ก ได้แก่ 16.00-20.00 น. ในวันธรรมดา และในวันเสาร์-อาทิตย์ จะเพิ่มช่วง 6.00-10.00 น. รายการที่ออกอากาศในช่วงนี้ได้ถูกกำหนดให้เฉพาะ รายการเรต "ป" (รายการที่เหมาะกับเด็กปฐมวัย ไม่มีความรุนแรง เซ็กซ์ และภาษาที่ไม่เหมาะสม) เรต "ด" (รายการที่เหมาะกับเด็กวัย 6-13 ปี) และเรต "ท" (รายการที่เหมาะกับทุกเพศทุกวัย) เพื่อทำให้ช่วงนี้เป็น "ช่วงเวลาสีขาว" สำหรับเด็ก

เรตติ้งไม่ใช่เรื่องใหม่ เพียงแต่เดิมยังเป็นการให้เรตติ้งก่อนออกอากาศโดยสถานีและผู้ผลิตฝ่ายเดียว ทั้งนี้ หัวใจของระบบ ME อยู่ที่การมีส่วนร่วมในการจัดเรตติ้งของภาคประชาชนควบคู่ไปด้วย โดยผ่านทาง SMS และเว็บไซต์ www.me.or.th ซึ่งมีรายละเอียดเกี่ยวกับเกณฑ์ประเมินและคลิปรายการย้อนหลังให้พร้อม

"เด็กเล็กๆ ยังเรียกร้องและปกป้องจากภัยหน้าจอที่ผู้ใหญ่บางคนยัดเยียดให้ยังไม่ได้ มันเป็นหน้าที่ของผู้ใหญ่ทุกคนที่จะต้องร่วมกันปกป้องพวกเขา" ธิดา พิทักษ์สินสุข กรรมการบริหารสมาคมอนุบาลศึกษาแห่งประเทศไทย กล่าวบนเวที

ธิดาเชื่อว่า การโหวตจะสร้างแรงกระเพื่อมที่นำไปสู่การพัฒนาเกณฑ์ในการเรตติ้งที่ดีขึ้น และการ "พรีเรตติ้ง" ที่ผู้ผลิตรายการจะกำหนดเรตติ้งของตัวเองตั้งแต่ก่อนผลิต อันเป็นจุดเริ่มต้นของกระบวนการเปลี่ยนหน้าจอให้เป็นมิตรกับเด็กมากขึ้นโดยเฉพาะในช่วงเวลาสีขาว

แม้อาจจะต้องใช้เวลานาน แต่กรุงโรมก็ไม่ได้สร้างเสร็จภายในวันเดียว และกว่าจะได้ TPBS มาเป็นช่องทีวีสาธารณะของไทยก็ต้องใช้เวลาร่วม 20 ปี ทว่าจะเสียเวลาไม่ได้อีกแล้ว เพราะวันนี้สื่อโทรทัศน์ไทยถึงขั้นวิกฤติที่สุดเท่าที่เธอเคยเห็นมาตลอด 28 ปีในชีวิตการทำงาน แวดวงอนุบาลศึกษาของเธอ

ท้ายสุด ทีวีอาจไม่ใช่ต้นเหตุที่ทำให้เด็กน้อยตกอยู่ท่ามกลางวงล้อมของ "เภทภัย" จากทีวี ปัญหาที่แท้จริงอาจมาจากวินัยของพ่อแม่ผู้ปกครอง หลายคนอาจเคยคิดที่จะปิดทีวีเพื่อลูก แต่มีไม่น้อยที่ยัง "ปิดทีวี" ให้ตัวเองไม่ได้ หลายคนที่อ้างว่าไม่มีเวลาดูแลลูกแล้วปล่อยเป็นหน้าที่ของ "พี่เลี้ยงหน้าเหลี่ยม" และยังมีข้ออ้างอีกหลายอย่างที่เกิดจาก "การขาดวินัยของพ่อแม่"

...โดยลืมไปว่า ลูกน้อยจะเป็นเทพบุตร เทพธิดา หรือซาตาน ก็ขึ้นอยู่กับการอบรมปลูกฝังพวกเขาในช่วงวัยอนุบาลนี้ แต่หากไม่ใส่ใจลูกตั้งแต่วัยนี้ก็เท่ากับคุณทิ้งลูกไปแล้วทั้งชีวิต...