รัสเซียกำลังใช้ทรัพยากรพลังงานที่มีอยู่อย่างเหลือเฟือของตน เป็นเครื่องมือฟื้นคืนอำนาจในการเมืองระหว่างประเทศที่ได้สูญเสียไปเมื่อสหภาพโซเวียตล่ม

Sergey Bogdanchikov ผู้บริหาร Rosneft รัฐวิสาหกิจน้ำมันยักษ์ใหญ่ของรัสเซีย พยายามจะบอกต่อนักลงทุนว่า Rosneft เป็นบริษัทที่ทันสมัยและเชื่อถือได้ มีการบริหารจัดการที่ยอดเยี่ยมและมีศักยภาพในการทำกำไรอย่างล้นเหลือ เพื่อหวังจะชักชวนนักลงทุนให้มาลงทุนในหุ้นของ Rosneft ซึ่งกำลังจะเข้าจดทะเบียนในตลาดหุ้นมอสโกและลอนดอนในปลายเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา โดย Rosneft หวังจะระดมทุนให้ได้ 11,700 ล้านดอลลาร์ อันจะทำให้มูลค่าของ Rosneft เพิ่มขึ้นเป็น 8 หมื่นล้านดอลลาร์ทันที

Bogdanchikov พยายามชี้ต่อไปว่า Rosneft มีแหล่งน้ำมันสำรองอย่างมหาศาล และมีต้นทุนต่ำเมื่อเทียบกับมาตรฐานระหว่างประเทศ นอกจากนี้การที่ Rosneft จะยังคงเป็นรัฐวิสาหกิจซึ่งมีรัฐบาลรัสเซียถือหุ้นใหญ่ต่อไป แม้หลังจากการขายหุ้นเพิ่มทุนครั้งแรกในตลาดหลักทรัพย์ ก็เป็นหลักประกันว่า Rosneft จะยังคงได้รับการปฏิบัติอย่างเป็นพิเศษในรัสเซียต่อไปอีก

ผู้บริหาร Rosneft ยืนยันว่า บริษัทเล่นตามกฎของตะวันตก และมีนายธนาคารชาวยุโรปผู้คร่ำหวอดคนหนึ่งนั่งอยู่ในคณะกรรมการบริหาร รวมทั้งใช้มาตรฐานบัญชีของสหรัฐฯ ส่วนเป้าหมายของ Rosneft ที่ Bogdanchikov ให้สัญญาต่อนักลงทุนคือ "จะสร้างมาตรฐานใหม่ให้แก่บรรษัทภิบาลในอุตสาหกรรมน้ำมันและก๊าซของรัสเซีย"

ไม่รู้ว่า Mikhail Khodorkovsky อดีตมหาเศรษฐีรัสเซียเจ้าของบริษัทน้ำมันยักษ์ใหญ่ Yukos ซึ่งตอนนี้ต้องถูกขังคุกอยู่ในไซบีเรีย จะรู้สึกอย่างไรต่อถ้อยคำของผู้บริหาร Rosneft ซึ่งผงาดขึ้นเป็นรัฐวิสาหกิจน้ำมันยักษ์ใหญ่ของรัสเซีย บนซากปรักหักพังของ Yukos ซึ่งถูกรัฐบาลรัสเซียทำลายย่อยยับในปี 2004 ด้วยการตั้งข้อหา ฉ้อโกงต่อผู้บริหาร และเก็บภาษีย้อน หลังจำนวนมหาศาลที่มากเสียยิ่งกว่ารายได้ของบริษัท

บริษัทผลิตน้ำมันซึ่งเป็นทรัพย์สินสำคัญของ Yukos ต้องถูกรัฐบาลยึดและนำออกขายทอดตลาด และบริษัทการเงินที่ซื้อไปนั้น ต่อมา ปรากฏว่าเป็นเพียงบริษัทที่ตั้งขึ้นบังหน้า และได้ขายทรัพย์สินของ Yukos ที่ซื้อมานั้นต่อให้แก่ Rosneft ทำให้ทรัพย์สินทั้งหมดที่ทางการ รัสเซียยึดมาจาก Yukos ขณะนี้ได้กลายไปเป็นของ Rosneft โดยมีสัดส่วนถึงร้อยละ 70 ของทรัพย์สินด้านการผลิตน้ำมันและแหล่งสำรองน้ำมันทั้งหมดของ Rosneft

แม้แต่ในหนังสือชี้ชวนนักลงทุนสำหรับการเสนอขายหุ้นครั้งแรกต่อสาธารณชน (IPO) ของ Rosneft ยังบันทึกรายการทรัพย์สินมูลค่ามากกว่า 47,000 ล้านดอลลาร์ ที่ยังคงมีคดีต่อสู้ทางกฎหมายคาราคาซังอยู่กับ Yukos

นักวิเคราะห์จาก F&C Asset Management ของอังกฤษชี้ว่า ระบบกฎหมายของรัสเซียไม่ใช่ระบบที่เชื่อถือได้ ซึ่งมีผลกระทบต่อความปลอดภัยของการลงทุนในรัสเซีย และเตือนให้นักลงทุน "ก้าวย่างอย่างระมัดระวัง" ก่อนที่จะซื้อหุ้นของ Rosneft

ช่องว่างระหว่างคำพูดที่สวยหรูกับการกระทำที่สร้างปัญหาของรัสเซีย คือสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดความไม่แน่ใจทั้งในยุโรป สหรัฐฯ และเอเชีย เกี่ยวกับนโยบายพลังงานของรัสเซีย ในขณะที่โลกกำลังวิตกเพิ่มขึ้นกับเสถียรภาพของพลังงานในอนาคต

รัสเซียสูญเสียอิทธิพลอย่างมากในเวทีโลกเมื่อสหภาพโซเวียตล่มสลายเมื่อ 15 ปีก่อน แต่หลังจากสามารถพลิกฟื้นการผลิตที่ตกต่ำได้สำเร็จในช่วงต้นทศวรรษ 1990 รัสเซียก็ได้กลับมาผงาดอีกครั้งในฐานะมหาอำนาจด้านพลังงาน

ปีที่แล้ว รัสเซียกลายเป็นชาติผู้ผลิต น้ำมันรายใหญ่อันดับสองของโลกรองจากซาอุดีอาระเบีย และเป็นผู้นำอันดับหนึ่งของโลกในการมีแหล่งสำรองก๊าซที่พิสูจน์แล้ว โดยมีแหล่งสำรองก๊าซมากกว่าอิหร่านที่รั้งอันดับสองถึงเกือบสองเท่า

ยุโรปต้องพึ่งพลังงานจากรัสเซียมานาน ขณะที่ความต้องการด้านพลังงานก็ยังคงเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ และหลังจากเหตุวินาศกรรมช็อกโลก "9/11" ทำให้สหรัฐฯ ก็เริ่มมองหาแหล่งพลังงานอื่นๆ ที่นอกเหนือจากตะวันออกกลาง และขณะนี้จีนยังลงมาร่วมเล่นเกมแย่งน้ำมันและก๊าซจากรัสเซียด้วย

แต่การหวังจะพึ่งพาพลังงานจากรัสเซีย มีราคาทางการเมืองที่จะต้องจ่าย ประธานาธิบดี Vladimir Putin ของรัสเซีย ไม่เคยปกปิดเป้าหมายสูงสุดของเขา ดังที่เขาได้กล่าวต่อคณะที่ปรึกษาด้านความมั่นคงของเขาเมื่อเดือนธันวาคมปีที่แล้วว่า รัสเซีย "จะต้องตั้งเป้าที่จะเป็นผู้นำโลกในด้านพลังงาน"

สำหรับรัสเซีย ความมั่นคงด้านพลังงานมีความหมายเท่ากับความมั่นคงแห่งชาติของรัสเซีย และไม่รีรอที่จะใช้น้ำมันและก๊าซเป็นเครื่องมือที่สำคัญในการดำเนินนโยบายต่างประเทศของตน ตัวอย่างที่ชัดเจนที่สุดที่เพิ่งเกิดขึ้นคือ เมื่อ Gazprom รัฐวิสาหกิจก๊าซยักษ์ใหญ่ของรัสเซีย ได้ตัดการส่งก๊าซไปยูเครนเป็นเวลาหลายวันเมื่อต้นปีที่ผ่านมา

โดยรัสเซียอ้างว่า เป็นเพราะความขัดแย้งเรื่องการขอขึ้นราคาก๊าซกับยูเครน แต่ยูเครนกับอีกหลายชาติกลับเห็นว่า นี่คือการใช้ก๊าซเป็นเครื่องมือทางการเมืองแบบดิบๆ ในการลงโทษยูเครน ที่บังอาจเอาใจออกห่างรัสเซียไปเข้ากับตะวันตก อย่างเช่นการเข้าเป็นสมาชิกองค์การ NATO

รัฐบาลรัสเซียยังพูดจาแข็งกร้าวกับชาติยุโรป โดยขู่ว่าจะหันไปขายพลังงานให้จีนและสหรัฐฯ แทน ถ้าหากยุโรปไม่ยอมทำตามความต้องการของรัสเซีย โดยเปิดตลาดยุโรปให้รัสเซียเข้าถึงมากกว่านี้ ซึ่งรวมถึงการเข้าซื้อธุรกิจโรงกลั่นและจัดจำหน่ายน้ำมัน

เมื่อเร็วๆ นี้รัฐบาลรัสเซียได้ห้าม William Browder นักลงทุนตะวันตกชั้นนำในรัสเซีย เดินทางกลับเข้ารัสเซีย Browder เป็นนักวิจารณ์ตัวยงเกี่ยวบรรษัทภิบาลของรัฐวิสาหกิจรัสเซีย ก่อนหน้านี้ Browder ก็ถูกปฏิเสธการออกวีซ่ามาแล้วในเดือนพฤศจิกายนปีที่แล้วโดยไม่มีการชี้แจงเหตุผล

เดือนมิถุนายนที่ผ่านมา เจ้าหน้าที่รัสเซียปฏิเสธที่จะเข้าร่วมประชุมที่กรุง Tbilisi ของจอร์เจีย ซึ่งจัดโดย International Energy Agency (IEA) เพื่อหารือกันเรื่องการกระจาย ความหลากหลายของแหล่งพลังงาน แถมยังกดดันให้ผู้แทนจากชาติยุโรปตะวันตกที่เข้าร่วมประชุม ห้ามพูดอะไรในที่ประชุมที่กระทบกระเทือนถึงรัสเซีย โดยไม่สนใจคำเตือนก่อนหน้านั้นจากสหรัฐฯ

โดยในเดือนพฤษภาคม รองประธานาธิบดี Dick Cheney แห่งสหรัฐฯ ได้เตือนรัสเซียในการกล่าวสุนทรพจน์ที่กรุง Vilnius ของลิทัวเนียว่า อย่าใช้ทรัพยากรพลังงานของรัสเซียมาเป็นเครื่องมือ "ข่มขู่และแบล็กเมล์" ซึ่งได้สร้างความไม่พอใจไปทั่วรัสเซีย

นักวิเคราะห์จาก Heritage Foundation ในสหรัฐฯ กล่าวว่า รัสเซียเคยมีโอกาสที่ดีมากในช่วงปี 2001-2002 ที่จะกลายเป็นผู้ส่งออกพลังงานสำคัญรายใหม่ให้แก่สหรัฐฯ แต่รัสเซีย ก็พลาดโอกาสนั้น ด้วยการไม่ยอมปฏิบัติอย่างผู้ที่เจริญแล้ว

สหภาพยุโรป (EU) นั้นต้องพึ่งพาพลังงานทั้งก๊าซและน้ำมันจากรัสเซียถึงหนึ่งในสี่ของพลังงานทั้งหมดที่ยุโรปใช้และเมื่อ Gazprom ตัดการส่งก๊าซให้ยูเครนเมื่อเดือนมกราคมที่ผ่านมา หลายชาติสมาชิก EU ก็พลอยได้รับผลกระทบไปด้วย

ความหวาดระแวงคลางแคลงใจของยุโรปที่มีต่อรัสเซียเพิ่มขึ้นอีก เมื่อรัฐบาลรัสเซียตอกย้ำในอำนาจของตนที่มีอยู่เหนือทรัพยากรพลังงาน เห็นได้ชัดในกรณีของ Rosneft นั่นเอง

รัฐวิสาหกิจแห่งนี้ก่อตั้งขึ้นในปี 1993 โดยเป็น holding company ที่ไม่มีความสำคัญอะไร คอยดูแลบ่อน้ำมันเล็กๆ ไม่กี่แห่ง แต่เมื่อได้ครอบครองทรัพย์สินที่เคยเป็นของ Yukos ซึ่ง Rosneft ซื้อมาจากบริษัทที่ไม่มีใครรู้จัก ซึ่งมีที่อยู่เป็นร้านกาแฟแห่งหนึ่งในเมือง Tver รัฐวิสาหกิจแห่งนี้ก็ได้กลายเป็นบริษัทน้ำมันที่ใหญ่เป็นอันดับสามของรัสเซีย ที่ผลิตน้ำมันวันละ 1.5 ล้านบาร์เรล โดยมี Bogdanchikov ผู้เชี่ยวชาญอุตสาหกรรมน้ำมันเป็นกรรมการผู้จัดการใหญ่ และมีประธานคณะกรรมการบริหารคือ Igor Sechin ที่เป็นถึงรองปลัดทำเนียบประธานาธิบดีรัสเซีย

ส่วน Gazprom เป็นรัฐวิสาหกิจที่ควบคุมเกือบร้อยละ 90 ของการผลิตก๊าซทั้งหมดของรัสเซีย และมีความสัมพันธ์กับรัฐบาลรัสเซียไม่ผิดกับ Rosneft โดยประธานบอร์ดคือ Dmitri Medvedev รองนายกรัฐมนตรีคนที่หนึ่งของรัสเซีย ซึ่งเชื่อกันว่าจะเป็นทายาททางการเมืองของ Putin ในอนาคต

หลังจากเผชิญหน้ากับยูเครนเมื่อต้นปีที่ผ่านมา ขณะนี้ Gazprom กำลังพยายามจะเข้าซื้อบริษัทจัดจำหน่ายและทำตลาดก๊าซในประเทศอื่นๆ และเพิ่งจะซื้อ Pennine Natural Gas ของอังกฤษไปหมาดๆ

ภาคธุรกิจที่รัฐบาลรัสเซียกำลังเล็งที่จะเข้าควบคุมต่อไป อาจเป็นธุรกิจท่อส่งก๊าซและน้ำมัน โดยขณะนี้เอกสารของรัฐบาลรัสเซียชี้ว่า กำลังมีความพยายามในรัฐบาลรัสเซียที่จะจัดตั้งรัฐวิสาหกิจขนาดใหญ่ เพื่อผูกขาดธุรกิจท่อส่งน้ำมันและก๊าซ โดยจะจัดตั้งขึ้นจากฐานรัฐวิสาหกิจท่อส่งน้ำมันและก๊าซที่มีอยู่เดิมของรัสเซียนั่นคือ Transneft

ในเดือนกุมภาพันธ์ที่ผ่านมา Viktor Khristenko รัฐมนตรีพลังงานและอุตสาหกรรมของรัสเซียได้เสนอรายงานต่อ Putin แนะนำให้ Transneft ซื้อหุ้นของรัสเซียที่มีอยู่ใน Caspian Pepeline Consortium (CPC) บริษัทซึ่งมีรัฐบาลของคาซัคสถาน และโอมานถือหุ้นอยู่บางส่วน ซึ่งดำเนินธุรกิจท่อส่งน้ำมันความยาว 1,500 กิโลเมตร จากตะวันตกของคาซัคสถานไปจนถึงท่าเรือ Novorossiysk ในทะเลดำของรัสเซีย และ Putin ก็อนุมัติ

แผนการถ่ายโอนความเป็นเจ้าของดังกล่าวอาจทำให้ผู้ถือหุ้นอื่นๆ ใน CPC ไม่พอใจ เนื่องจากเห็นว่า Transneft เป็นคู่แข่ง

แต่การใช้พลังงานเป็นเครื่องมือทางการเมืองไม่ใช่มีแต่ข้อดีเสมอไป รัสเซียต้องเสียเงินอุดหนุนการส่งออกน้ำมันโดยทางรถไฟจากบ่อน้ำมัน Vankor ของ Rosneft ไปยังจีน ทั้งๆ ที่สามารถจะขายน้ำมันนั้นให้แก่ยุโรปได้โดยที่ไม่ต้องเสียเงินอุดหนุน เนื่องจากค่าขนส่งไปยังจีนที่สูงมาก

อย่างไรก็ตาม ความสัมพันธ์ด้านพลังงานระหว่างยุโรปกับรัสเซียมีความซับซ้อนและพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันอยู่มาก

ในเดือนมีนาคม รายงานของคณะกรรมาธิการยุโรป (European Commission) ซึ่งเปรียบเหมือนฝ่ายบริหารของสหภาพยุโรป เรียกร้อง ให้ชาติสมาชิก EU กำหนดนโยบายพลังงานร่วมกันในการประสานความสัมพันธ์ด้านพลังงานกับรัสเซียและ OPEC แต่ชาติสมาชิกหลายชาติกลับรีบคัดค้าน โดยต้องการจะกำหนดนโยบายพลังงานของตนเอง

เยอรมนีซึ่งเป็นลูกค้ารายใหญ่สุดของรัสเซียในยุโรปตะวันตก ดูเหมือนจะเต็มใจที่จะพึ่งพาทรัพยากรพลังงานของรัสเซียมากขึ้นโดยไม่วิตกอะไร Gerhard Schroder อดีตนายกรัฐมนตรีเยอรมนี ขณะนี้กินตำแหน่งหัวหน้าคณะกรรมการบริหารกิจการร่วมทุนระหว่าง Gazprom กับบริษัทเยอรมัน 2 แห่ง ซึ่งกำลังสร้างท่อส่งก๊าซใต้ทะเลที่เชื่อมระหว่างรัสเซียกับเยอรมนี

นักวิเคราะห์จาก German Institute for International and Security Affairs ในเยอรมนีชี้ว่า เยอรมนีจะพึ่งพาพลังงานจากรัสเซียเพิ่มขึ้น เนื่องจากเชื่อว่า รัสเซียเป็นแหล่งพลังงานทางเลือกที่ดีที่สุดจากตะวันออกกลาง เพราะหากเกิดอะไรขึ้นในซาอุดีอาระเบีย เยอรมนี ไม่มีอิทธิพลพอที่จะทำอะไรได้ แต่รัสเซียให้ความร่วมมือกับเยอรมนีมาด้วยดี และยุโรปมีอิทธิพลต่อรัสเซียมากพอสมควร

หลายชาติในยุโรปได้ลงนามซื้อก๊าซกับรัสเซียไปจนถึงปี 2015 และความต้องการพลังงานในยุโรปก็คาดว่า จะยังคงเพิ่มสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว ในขณะที่รัสเซียก็ต้องการเงินทุนจากยุโรป เพื่อนำไปใช้ลงทุนเพิ่มการผลิตน้ำมันและก๊าซต่อไป IEA คาดว่ารัสเซียต้องการการลงทุนมากกว่า 300,000 ล้านดอลลาร์ ในการผลิตก๊าซนับตั้งแต่วันนี้จนถึงปี 2030

ส่วนบริษัทน้ำมัน BP ของอังกฤษก็ได้ลงทุนไปแล้ว 8 พันล้านดอลลาร์ ในกิจการร่วมทุนในรัสเซีย และผู้บริหาร BP ชี้ว่า ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา รัสเซียได้กลายเป็นหนึ่งในผู้ป้อนพลังงานที่มั่นคงให้แก่ยุโรปและส่วนอื่นๆ ของโลก

แม้แต่ Browder นักธุรกิจยุโรปในรัสเซียที่ถูกรัฐบาลรัสเซียห้ามกลับเข้าไปในรัสเซียนั้น ก็ยังไม่คิดที่จะทิ้งรัสเซีย และเขาเห็นว่า Gazprom เป็นหนึ่งในบริษัทที่เป็นผลงานของเขา ที่ถูกเขาดำเนินการกดดันจนต้องยอมปรับปรุงมาตรฐานการบริหารธุรกิจ

แต่ประเทศที่สั่งขังคุกและปฏิเสธการออกวีซ่าให้แก่นักธุรกิจที่ประสบความสำเร็จมากที่สุดถึง 2 คนอย่างรัสเซีย ก็ยังอาจถูกมองว่าไร้ความน่าเชื่อถือ ไม่ว่าคำสัญญาที่ Rosneft หรือ Putin ให้ไว้จะสวยหรูเพียงใด

เสาวนีย์ พิสิฐานุสรณ์ แปลและเรียบเรียง
จากไทม์ 10 กรกฎาคม 2549