หลังการขายหุ้นชินคอร์ป เปลี่ยนมือจากกลุ่มชินวัตรไปสู่เทมาเส็กแล้วใคร ๆ ก็ถามถึงอนาคตของ "ไอทีวี"ตกลงจะขายต่อให้ใคร?บรรดากลุ่มทุนที่มีตังค์ และเคยอยากเป็นเจ้าของสถานีโทรทัศน์ต่างเนื้อเต้น เจรจากับเทมาเส็กกันขวักไขว่ ก่อนที่จะต้องหยุดกึก เพื่อคิดไตร่ตรองให้ดีอีกครั้ง เมื่อศาลปกครองกลางได้มีคำตัดสินที่ชี้เป็นชี้ตายต่อไอทีวี เมื่อวันที่ 9 พฤษภาคมที่ผ่านมา ศาลปกครองกลางได้อ่านคำพิพากษาคดีระหว่างสำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ผู้ร้องกับบริษัท ไอทีวี จำกัด (มหาชน) ผู้คัดค้าน เรื่อง คดีพิพาทเกี่ยวกับการฟ้องขอให้เพิกถอนคำชี้ขาดของคณะอนุญาโตตุลาการ

ประเด็นสำคัญคือ คำชี้ขาดของคณะอนุญาโตตุลาการ "เกินขอบเขต" แห่งสัญญาอนุญาโตตุลาการ หรือขัดต่อความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชนหรือไม่ ทั้งนี้ คำพิพากษาของศาลปกครองได้เพิกถอนคำชี้ขาดอนุญาโตตุลาการทุกประเด็น

นิวัฒน์ธำรง บุญทรงไพศาล กล่าวว่า สถานะของไอทีวีวันนี้มีกำไรไม่มากนัก เพิ่งมีกำไรต่อเนื่อง 2 ปี และหากศาลตัดสินให้ต้องกลับไปอยู่สถานะเดิมคือปรับผังรายการให้มีรายการความรู้ข่าวไม่ต่ำกว่า 70% นั้นจริงๆแล้วที่คณะอนุญาโตตุลาการให้ไอทีวี มีรายการความรู้ข่าวไม่ต่ำกว่า 50% นั้นจริงๆแล้วยังใช้ไม่ถึง 50% ปี 2548 ที่ผ่านมารายการของไอทีวีเป็นรายการด้านข่าวร้อยละ 65 และบันเทิงร้อยละ 35 % หากจำเป็นต้องปรับผังรายการสามารถทำได้ รายการบันเทิงสามารถบรรจุในช่วงเวลา 18.00 -19.00 น. หรือหลังเวลา 21.00 น.

ทางไอทีวีจะยื่นอุทธรณ์ เพราะโดยหลักการสามารถทำได้ภายใน 30 วัน ส่วนจะยื่นในประเด็นไหนคงต้องดูรายละเอียดว่าข้อคัดค้านที่ไอทีวีเสนอไปมีความขัดแย้งอะไรบ้าง รวมถึงความเป็นไปได้ในการใช้กฎหมายและหยิบข้อเท็จจริงขึ้นมาประกอบ

ไอทีวี เป็นผลผลิตของกระแสการเรียกร้องให้เปิดเสรีสื่อวิทยุและโทรทัศน์ ซึ่งเกิดขึ้นหลังเหตุการณ์ "พฤษภาทมิฬ'35" นั่นเป็นครั้งแรกที่มีการให้สิทธิจัดตั้งสถานีโทรทัศน์ ด้วยวิธีการ "ประมูลแข่งขันอย่างเสรี"

ในการประมูลเดือนพฤษภาคม 2537 มีกลุ่มบริษัทเข้ายื่นซองรวม 5 กลุ่ม ผู้ชนะการประมูลคือ กลุ่มสยามทีวีแอนด์คอมมูนิเคชั่น (มีผู้ร่วมทุน 12 ราย แกนนำคือ ธนาคารไทยพาณิชย์, บ.เดลินิวส์, บ.กันตนา และบริษัทในเครือสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์) ซึ่งเสนอผลตอบแทนแก่รัฐจำนวน 25,200 ล้านบาท ในเวลา 30 ปี และได้ตั้งชื่อสถานีโทรทัศน์แห่งใหม่ว่า สถานีโทรทัศน์ไอทีวี (ITV - Independent Television) หรือทีวีเสรี เริ่มออกอากาศเมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2539 ในระบบยูเอชเอฟ ภายใต้การดำเนินงานของบริษัทสยามอินโฟเทนเมนท์ จำกัด ตามเงื่อนไขที่กำหนดไว้ในสัญญาการประมูล (Term of Reference: TOR) เห็นได้ชัดเจนว่าไอทีวีที่ออกแบบให้เป็น "สถานีข่าว" (News Station)

ไอทีวีถูกกำหนดให้มีรูปแบบรายการที่แตกต่างจากสถานีโทรทัศน์เดิมที่มีอยู่แล้ว โดยให้เสนอรายการข่าว สารคดี และสารประโยชน์ ไม่ต่ำกว่า 70% ของเวลาออกอากาศ ส่วนอีก 30% เป็นรายการบันเทิงและรายการอื่น ๆ และในช่วงเวลาไพรม์ไทม์ (19.00 - 21.30) ต้องเสนอเฉพาะรายการข่าวและสาระเท่านั้น

บนเงื่อนไขดังกล่าว ไอทีวีได้สร้างชื่อเสียงของการเป็นสถานีข่าวคุณภาพอย่างรวดเร็ว โดยได้ดึงมืออาชีพทางด้านข่าวอย่างกลุ่ม "เนชั่น" เข้ามาถือหุ้น 10% และร่วมผลิตข่าว 70% ให้กับไอทีวี ทำให้ไอทีวีโดดเด่นในเรื่องความลึกและเข้มข้นของรายการข่าว รวมทั้งสกู๊ปข่าวเจาะลึกเชิงสืบสวนสอบสวน (Investigative Report)

อย่างไรก็ตาม ผลประกอบการของไอทีวีขาดทุนอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ปีแรกของการดำเนินการ ในปี 2542

ปัญหาทวีความรุนแรงขึ้นจนเกิดเป็นความขัดแย้งภายใน กลุ่มเนชั่นซึ่งได้ร่วมวางรากฐานทางด้านข่าวกับไอทีวีมาตั้งแต่ต้น (จนกลายเป็นภาพลักษณ์สำคัญของไอทีวี) ตัดสินใจถอนตัว ทางธนาคารไทยพาณิชย์ผู้ถือหุ้นใหญ่ในขณะนั้นได้พยายามหานักลงทุนรายใหม่เข้ามาถือหุ้นไอทีวีแบบเฉพาะเจาจง (Private Placement)

ในที่สุดมาลงตัวกับกลุ่ม "ชินคอร์ป" โฮลดิ้งคอมปะนีของตระกูลชินวัตร หลังการเข้ามาถือหุ้นใหญ่ของกลุ่มชินคอร์ป ไอทีวีก็มีการเปลี่ยนแปลงในระดับทิศทาง นโยบาย และโครงสร้างที่สำคัญหลายประการ

ไอทีวีได้พยายามเปลี่ยนแปลงเงื่อนไขสัญญาสัมปทาน ซึ่งได้ทำหนังสือถึงปลัดสำนักนายกรัฐมนตรีให้มีการพิจารณาเพื่อขอลดสัมปทานค่าเช่าสถานีโทรทัศน์ ไอทีวีจากสำนักนายกรัฐมนตรี

กรอบข้อปฏิบัติของไอทีวี (ตามสัญญาที่ทำกันไว้ตั้งแต่ได้รับสัมปทาน) ถูกแก้ไขปลายเดือน ม.ค. 2547 ในสมัยรัฐบาลนายกฯทักษิณ
คณะอนุญาโตตุลาการมีคำวินิจฉัยเมื่อวันที่ 30 ม.ค. 47 ซึ่งมีสาระสำคัญ 2 ประเด็น คือ

(1) ให้ไอทีวีเป็นฝ่ายชนะ ไม่ต้องจ่ายค่าสัมปทานจำนวนมหาศาลแต่ให้จ่ายในอัตราที่มากกว่าช่อง 3 และช่อง 7 ไม่มากนัก (ปรับลดผลประโยชน์ตอบแทนตามข้อ 5 วรรคหนึ่ง ของสัญญาเข้าร่วมงาน จาก 800 ล้านบาท เหลือ 230 ล้านบาท)

(2) ให้ไอทีวีต้องผลิตรายการข่าวสาร สาระ ไม่น้อยกว่า 50% และไม่มีข้อจำกัดผังรายการในช่วงไพร์มไทม์ที่ต้องนำเสนอข่าวสาร สาระ ไม่น้อยกว่า 70% อีกต่อไป

ทว่าเงื่อนไขดังกล่าวเป็นโมฆะไปเสียแล้ว

ก่อนหน้านี้มีผู้แสดงความต้องการก้าวเข้าไปเป็นผู้ถือหุ้นใหญ่ในไอทีวีในกรณีที่เทมาเส็กตัดสินใจขายธุรกิจสถานีโทรทัศน์แห่งนี้ทิ้งไป อาทิ อาร์เอส จีเอ็มแกรมมี่ กลุ่มนายเจริญ สิริวัฒนภักดี รวมไปถึง อสมท. หรือแม้กระทั่งกลุ่ม NGO

ในเงื่อนไขเช่นนี้ ใครยังอยากเป็นเจ้าของไอทีวีอยู่อีก?
ถ้าให้เดา ใครน่าจะเป็นผู้ซื้อไอทีวีไปมากที่สุด?
และถ้าเป็นไปได้ ไอทีวีควรจะเปลี่ยนไปสู่มือใคร และควรจะดำเนินไปในทิศทางใด จึงจะเป็นประโยชน์ต่อสังคมที่สุด?

บทวิเคราะห์

สถานการณ์ไอทีวีขณะนี้ตกที่นั่งลำบากเช่นเดียวกับสถานการณ์รัฐบาลไทยรักไทย นั่นคือตกอยู่ในสถานการณ์ Dead Lock

Dead Lock ประการแรกก็คือเทมาเส็กเป็นเจ้าของไอทีวีได้หรือไม่ เพราะเป็นบริษัทต่างชาติ ซึ่งยังเป็นปัญหาที่หลายคนยังสงสัย
แม้ในทางกฏหมายจะเป็นบริษัทคนไทยก็จริง แต่ในทางปฏิบัติก็รู้ๆอยู่ว่าใครเป็นเจ้าของ ดังนั้นหากเทมาเส็กต้องการทำมาหากินในประเทศไทยด้วยความสงบแล้วไซร้ ก็ควรจะปล่อยไอทีวีออกจากอ้อมอก

เทมาเส็กนั้นคือประเทศสิงคโปร์ ลี กวน ยิว พ่อนายกรัฐมนตรีคนปัจจุบันเป็นคนที่ให้ความสำคัญกับมีเดียมาก มีเดียสิงคโปร์จะถูกคุมจนขยับตัวแทบไม่ได้

การที่เป็นรัฐบาลประเทศหนึ่งเป็นเจ้าของมีเดียทีวีในอีกประเทศหนึ่ง เป็นเรื่องที่ล่อแหลมมาก หากรัฐบาลประเทศนั้นใช้ทีวีเพื่อประโยชน์ต่อประเทศของตนเอง มองในจุดนี้ก็ยากที่เทมาเส็กจะเก็บไอทีวีไว้กับเครือต่อไป

Dead Lock ประการที่สองหากยังรักษาไอทีวีต่อไปนั้นก็คือจะทำให้กำไรทั้งเครือหดหาย ขณะที่ตัวไอทีวีซึ่งแบกภาระสัมปทานที่ต้องจ่ายแต่ละปีนับพันล้านบาทนั้น ราคาหุ้นจะลดลงไปเรื่อยจนต่ำกว่า Book Value ในที่สุด แม้ราคาจะถูกและเทมาเส็กยินดีขาย แต่การต้องแบกรับค่าสัมปทานมหาศาลก็ทำให้ผู้ซื้อต้องคิดหนัก

Dead Lock ประการที่สามก็คือการที่ต้องจัดผังให้เป็นรายการสาระ 70 และบันเทิง 30 นั้น ไม่มีทางจะอยู่รอดได้ในเชิงธุรกิจ ซึ่ง 5 ปีแรกของการดำเนินการก็พิสูจน์ให้เห็นแล้วโฆษณาไม่เข้าและสุดท้ายหนี้สินบานเบอะจนเจ้าหนี้อย่างธนาคารไทยพาณิชย์ทนไม่ไหว

การเป็นเจ้าของสถานีทีวีนั้น ใครๆก็อยากเป็น โดยเฉพาะเจ้าของธุรกิจขนาดใหญ่ที่มีงบโฆษณาปีละพันๆล้านบาท ก็เพียงแค่ผ่องถ่ายงบโฆษณามาอยู่ในสถานีทีวีของตนเองเท่านั้น ก็เท่ากับอัฐยายซื้อขนมยายแล้ว

แต่ทว่าด้วยเงินค้างค่าสัมปทานจำนวนมหาศาลและข้อจำกัดด้านผังรายการ ก็ยากจะหาเอกชนรายใดมาซื้อได้ เพราะซื้อไปก็ไม่คุ้ม ถึงจะเป็นเจริญ สิริวัฒนภักดีก็ตาม หากเจริญซื้อก็อาจจะถูกต่อต้านจากกลุ่มเอ็นจีโอเพราะเงินของเขามาจากธุรกิจน้ำเมา ย่อมต้องใช้ทีวีเพื่อโปรโมทธุรกิจน้ำเมา พิจารณาธุรกิจที่เกี่ยวเนื่องกับน้ำเมาและหากจะจัดผังให้รายการมีสาระนั้น ไอทีวีในมือเจริญก็อาจจะ Positioning ให้เป็นช่องกีฬา ซึ่งโฆษณาก็จะเข้าเป็นบางช่วงและเป็นการใช้ทีวีที่ไม่คุ้มค่า

ทางออกสำหรับไอทีวีที่จะอยู่รอดได้ก็คือรัฐบาลต้องซื้อกลับไป ซึ่งคงใช้อสมท.เป็นแขนขาในการเทกโอเวอร์

อสมท.ภายใต้การบริหารของมิ่งขวัญนั้นดีขึ้นผิดหูผิดตา จากเดิมเป็นแดนสนธยา วันนี้กลายเป็น บมจ.อสมท จำกัด(มหาชน) ที่เป็นบริษัทที่มีมาร์จิ้นสูง ขณะเดียวกันก็วางคอนเซ็ปต์ให้เป็นช่องที่มีสาระ ภายใต้แนวคิด "สังคมอุดมปัญญา"และการที่อสมท.บริหารไอทีวีก็เท่ากับเป็นอัฐยายซื้อขนมยาย เพราะอสมท.เป็นของรัฐบาล แม้จะมีการนำบริษัทเข้าตลาดแล้วก็ตาม

พิจารณาจากการจัดผังรายการและความสามารถในการดีลกับหน่วยงานภาครัฐเพื่อสนับสนุนรายการสาระนั้น เชื่อได้ว่าถ้าอสมท.บริหารไอทีวีก็คงจะทำให้เป็นคลื่นสาระได้โดยที่หาสปอนเซอร์สนับสนุน และเมื่อนั้นค่าสัมปทานจะลดลงฮวบฮาบ เพราะไอทีวีเป็นของอสมท.ก็เท่ากับเป็นของรัฐบาลนั่นเอง