กองทัพสายการบินต้นทุนต่ำกำลังเขียนแผนที่ทางเศรษฐกิจใหม่ให้แก่ยุโรป

เมือง Charleroi เคยเป็นศูนย์กลางอุตสาหกรรมเหล็กและถ่านหินแห่งหนึ่งของเบลเยียม แต่ทุกวันนี้ เหมืองต่างๆ ได้ปิดตัวไปหมดแล้ว และงานก็หายาก อัตราการว่างงานในเมืองนี้สูงถึงร้อยละ 20 ซึ่งสูงกว่า อัตราว่างงานเฉลี่ยของเบลเยียมถึง 2 เท่า

อย่างไรก็ตาม ในวันนี้ ท่าอากาศยาน เล็กๆ ของเมืองดังกล่าวได้กลับกลายเป็นศูนย์กลางแห่งใหม่แห่งหนึ่งของสายการบินต้นทุนต่ำ 2 แห่งที่กำลังรุ่งเรืองมากที่สุดของยุโรป เมื่อ 4 ปีก่อน มีนักเดินทางเพียง 2 แสนคนที่เดินทางผ่านท่าอากาศยานเมืองนี้ แต่ขณะนี้ตัวเลขดังกล่าวกระโดดขึ้นไปเป็นมากกว่า 2 ล้านคนต่อปี เพราะ Charleroi มีเส้นทางบินไปยังจุดหมายถึง 16 แห่งระหว่างเมดิเตอร์เรเนียนกับยุโรปตะวันออก และจะเพิ่มอีก 5 เส้นทางในปีนี้ ซึ่งรวมถึงมะละกา และ Salzburg ด้วย

ตั้งแต่ปี 2001 เป็นต้นมา เมือง Charleroi จึงมีงานใหม่เพิ่มขึ้นมาเกือบ 500 ตำแหน่ง และยังจะเพิ่มขึ้นอีก เมื่ออาคารที่พักผู้โดยสารหลังที่สองเปิดตัวในปีหน้า Pierre Fernemont โฆษกของท่า อากาศยาน Charleroi กล่าวว่า ท่าอากาศ ยาน Charleroi กำลังเป็นตัวกระตุ้นเศรษฐกิจของเมืองนี้ และ Charleroi ได้กลายเป็นสี่แยกของการเดินทางทางอากาศระหว่างประเทศในยุโรป

ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา กองทัพสายการบินต้นทุนต่ำกำลังเขียนแผนที่ใหม่ให้แก่ยุโรป ด้วยการเปิดเส้นทางบินใหม่ๆจำนวนมาก ระโยงระยางเป็นใยแมงมุมครอบคลุมไปทั่วทั้งทวีปยุโรป และยังเสนอตั๋วโดยสารเครื่องบินราคาถูก ที่แม้แต่ผู้ที่ต้องการเดินทางไปเที่ยวพักผ่อนในวันหยุดสุดสัปดาห์ หรือผู้ที่กำลังหางานทำทุกคนในยุโรป ก็ยังสามารถจะซื้อหาได้

สายการบินต้นทุนต่ำยังทำให้เมืองหรือท้องถิ่นชนบทที่อยู่ห่างไกลความเจริญของยุโรป กลับกลายเป็นจุดหมายปลายทางใหม่ๆ ของเส้นทางบิน และกลายเป็นที่นิยมเดินทางไปท่องเที่ยวของนักท่อง เที่ยวจากชาติอื่นๆ ซึ่งช่วยนำความมั่งคั่งใหม่ๆ เข้าไปถึงท้องถิ่นห่างไกลเหล่านั้น

ค่าโดยสารเครื่องบินที่แสนถูกกำลังเป็นสิ่งที่รวมยุโรปตะวันตก กับตะวันออกอย่างแท้จริง "มีคนหลายหมื่นหลายแสนคนที่เดินทางไปกลับระหว่างบ้านกับที่ทำงานโดยใช้สายการบินต้นทุนต่ำ เหมือนกับโดยสารรถประจำทางหรือขนส่งมวลชนอื่นๆ" Michael O'Leary เจ้าของ Ryanair สายการบินราคาประหยัดที่ใหญ่ที่สุดของยุโรปกล่าว "สายการบินต้นทุนต่ำกำลังพลิกโฉมหน้ายุโรปใหม่"

O'Leary ไม่ได้กล่าวเกินจริง เขาและสายการบินต้นทุนต่ำอื่นๆ กำลังเป็นแนวหน้าในการพลิกโฉมทั้งทางเศรษฐกิจและสังคมของยุโรป "การเดินทางโดยเครื่องบินไม่ได้เป็นเอกสิทธิ์ที่จำกัดเฉพาะคนรวยอีกต่อไป แต่กลายเป็นบริการที่ใครๆ ก็สามารถซื้อหาได้ เป็นวิธีเดินทางจากจุดหนึ่งไปยังอีกจุดหนึ่ง" Jan Skeels แห่ง European Low Fares Airline Association กล่าว

นับตั้งแต่สหภาพยุโรป (EU) ผ่อนคลายกฎระเบียบซึ่งอนุญาต ให้เกิดธุรกิจสายการบินต้นทุนต่ำในช่วงทศวรรษ 1990 ก็มีสายการบินต้นทุนต่ำถือกำเนิดขึ้นมากกว่า 40 แห่ง ซึ่งให้บริการกับผู้โดยสาร มาแล้วมากกว่า 100 ล้านคนต่อปี และมีสัดส่วนถึงหนึ่งในสามของเที่ยวบินทั้งหมดในยุโรป โดยเฉพาะในฟากยุโรปตะวันออก มีการเติบโตของสายการบินต้นทุนต่ำมากที่สุด จนหลายประเทศต้องสร้าง อาคารที่พักผู้โดยสารหลังใหม่ เพื่อรองรับจำนวนผู้โดยสารที่พุ่งขึ้นอย่างก้าวกระโดด

วิถีการใช้ชีวิตของชาวยุโรปก็พลอยเปลี่ยนแปลงตามไปด้วยอย่างรวดเร็วด้วยค่าตั๋วเครื่องบินแบบไปกลับที่ต่ำเพียง 70 ยูโร จาก ลอนดอนไปบูดาเปสต์ ทำให้เกิดชาวยุโรปรุ่นใหม่ ที่มีชีวิตประจำวันที่ต้องผูกพันกับสายการบินต้นทุนต่ำ นักกอล์ฟชาวสเปนซื้อตั๋วเครื่องบินราคาถูกหนีแดดจัดในฤดูร้อนไปเล่นกอล์ฟที่สนามกอล์ฟ
ในสกอตแลนด์ ส่วนผู้สูงอายุชาวเยอรมันก็นั่งเครื่องบินของสายการบินต้นทุนต่ำไปหลบหนาวที่ Costa del Sol จนเกิดชุมชนชาวเยอรมัน ขึ้นในเมืองดังกล่าว "ผมทำงานในบรัสเซลส์และลอนดอน ส่วนแฟนผมอยู่ในโรม" Nigel Gardner ที่ปรึกษาด้านกิจการของรัฐของอียูกล่าว "ผมคงอยู่ไม่ได้ถ้าไม่มี Virgin Express หรือ Ryanair"

แต่ผู้ที่ได้รับประโยชน์มากที่สุดจากตั๋วเครื่องบินราคาถูกอาจไม่ใช่ผู้โดยสารเสมอไป การที่มีผู้โดยสารเครื่องบินเพิ่มขึ้นทุกๆ 1 ล้าน คน หมายถึงตำแหน่งงานใหม่ที่จะเพิ่มขึ้น 3,000 ตำแหน่ง และสำหรับชนบทห่างไกลที่ไร้งานของยุโรปตะวันออก นี่คือข่าวดีอย่างยิ่ง ซึ่งนั่นก็เป็นสิ่งที่สายการบินต้นทุนต่ำต้องการด้วยเช่นกัน

โมเดลธุรกิจของสายการบินประเภทนี้คือ การเชื่อมเมืองเล็กๆ กับเมืองเล็กๆ โดยหลีกเลี่ยงเมืองใหญ่ซึ่งเป็นศูนย์กลางการเดินทางแต่เดิม ซึ่งทำให้สนามบิน "ระดับรอง" ซึ่งมีขนาดเล็กกว่า มีการจราจรทางอากาศที่เติบโตอย่างรวดเร็ว นอกจากนี้ สายการบินต้นทุน ต่ำยังสามารถจะต่อรองกับสนามบินชั้นรองๆ เหล่านี้ จนได้ข้อตกลง และเสียค่าธรรมเนียมการใช้สนามบินในระดับต่ำได้ ทางการอียูยังได้ช่วยผ่อนคลายกฎเรื่องการให้เงินอุดหนุนของรัฐเพื่อช่วยอำนวยความสะดวกให้แก่สายการบินต้นทุนต่ำอีกด้วย

นอกจากนี้ยังไม่ต้องกลัวว่าจะขาดแคลนสนามบิน เพราะมรดกอย่างหนึ่งที่สงครามเย็นได้ทิ้งไว‰ คือฐานทัพอากาศที่กระจายอยู่ที่ท้องถิ่นชนบทอันห่างไกล ซึ่งล้วนแต่ถูกทอดทิ้งไม่ได้ใช้งานอย่างเต็มที่ แต่ขณะนี้ได้กลับกลายมาเป็นประโยชน์ให้แก่การเติบโตของสายการบินต้นทุนต่ำอย่างนึกไม่ถึง

เมือง Katowice ในภาคใต้ของโปแลนด์ อดีตเมืองเหล็กกล้า ในยุคอดีตสหภาพโซเวียต ที่ดูเหมือนจะหมดอนาคตในช่วงปลายทศวรรษ 1990 แต่ขณะนี้ได้กลับกลายเป็นบ้านเกิดของสายการบินต้นทุนต่ำ Central Wings และคู่แข่งจากฮังการีคือ WizzAir

ในปีที่แล้ว มีผู้โดยสารมากกว่า 1 ล้านคน ที่เดินทางผ่านสนามบินของ Katowice คนจำนวนมากใช้เมืองนี้เป็นจุดเริ่มต้นของ การออกสำรวจยุโรปตะวันออก และมีกลุ่มธุรกิจของฮังการีได้เข้าไปลงทุนสร้างศูนย์การค้าแห่งใหม่ในเมืองนี้ ซึ่งมีทั้งภัตตาคารและโรงภาพยนตร์ ส่วนทางการเมือง Katowice เองก็กำลังจะสร้างอาคารที่พักผู้โดยสารแห่งที่สอง

นักเศรษฐศาสตร์มักชี้ว่า การฟื้นตัวทางเศรษฐกิจของ Slovakia เป็นผลมาจากระบบภาษีใหม่ แต่อีกเหตุผลหนึ่งคือ การที่ประเทศนี้ได้กลายเป็นศูนย์กลางแห่งใหม่ที่โดดเด่นของสายการบินต้นทุนต่ำของยุโรป กรุง Bratislava เมืองหลวงของ Slovakia ขณะนี้ได้กลายเป็นฐานของสายการบิน Ryanair รวมทั้ง SkyEurope ของ Slovakia เอง ซึ่งในช่วงปีที่ผ่านมา สายการบินทั้งสองต่างเติบโตเป็น 2 เท่า จากเส้นทางการบินที่มีมากกว่า 30 เส้นทาง และกำลังดึงดูด นักลงทุนต่างชาติให้ติดตามเข้ามา

นักลงทุนคือกลุ่มคนที่เดินตามสายการบินต้นทุนต่ำ เข้าไปยังท้องถิ่นที่แปลกใหม่ต่างๆ อย่างรวดเร็ว "ราคาตั๋วเครื่องบิน ที่ถูกกระตุ้นให้นักธุรกิจอยากลองเดินทางเข้ามาสำรวจดูว่า พอจะมีโอกาสทางการลงทุนใหม่ๆ หรือไม่" Jake Slegers แห่งหอการค้าสหรัฐฯ ใน Bratislava กล่าว

สายการบินต้นทุนต่ำยังทำให้เมืองหลวงของ Slovakia กลายเป็นจุดหมายของนักเที่ยวในวันหยุดสุดสัปดาห์ ที่มาจากยุโรปตะวันตกและล้วนแต่กระเป๋าหนัก
ผู้ต้องการแสวงหาความบันเทิงแปลกใหม่ "ไม่กี่ปีก่อน นักท่องเที่ยวที่เข้ามาที่นี่มักจะเป็นผู้สูงอายุชาวเยอรมัน ซึ่งเพียงแต่ลงจากเรือสำราญและแวะเข้ามาแค่ 2-3 ชั่วโมง
แล้วก็รีบกลับขึ้นเรือ แต่เดี๋ยวนี้มีนักท่องเที่ยว หนุ่มสาวมากมายที่ใช้เวลาอยู่ที่นี่ถึง 2 วัน" Milan Vajda โฆษกของเมืองกล่าว

กรุง Tallinn เมืองหลวงของ Estonia กลายเป็นจุดหมายในวันหยุดยอดนิยมมากที่สุดแห่งหนึ่งของยุโรป จากการที่มีเที่ยวบิน ของสายการบินต้นทุนต่ำมาจากลอนดอนทุกวัน Tanel Tatter ผู้จัดการฝ่ายการตลาด ของ Club Hollywood ในกรุง Tallinn กล่าวว่า ขณะนี้ลูกค้าประมาณครึ่งหนึ่งของเขามาจากอังกฤษ ซึ่งแตกต่างจากเมื่อ 10 ปีก่อน ที่มีแต่คนท้องถิ่น ปีที่แล้วโรงแรมทุกแห่งในกรุง Tallinn ถูกจองเต็มจนถึงสิ้นปีตั้งแต่เดือนเมษายน และคาดว่าในปีนี้โรงแรมจะถูกจองเต็มเร็วกว่านั้นอีก

นอกจากนักลงทุนผู้ที่ตามหลังนักท่องเที่ยวเข้ามาติดๆ ก็คือผู้ที่จะอพยพโยกย้ายเข้ามาอยู่อาศัยถาวร ซึ่งนำโดยชาวอังกฤษที่เกษียณแล้ว Tony Clay ซึ่งได้อพยพหนีท้องฟ้าขมุกขมัวและราคาบ้านที่แพงลิบลิ่วของอังกฤษ มาตั้งแต่ 16 ปีก่อน เพื่อไปใช้ชีวิตที่เรียบง่ายที่เมือง Aude อันห่างไกลในภาคใต้ของฝรั่งเศส เล่าว่า เมื่อก่อนนั้น สนามบินเล็กๆ ที่เมือง Carcas-sonne ซึ่งอยู่ใกล้ Aude มากที่สุด มีเที่ยวบินไปปารีสเพียงเที่ยวบินเดียว

แต่เมื่อ Ryanair เข้ามาในปี 1998 Clay กล่าวว่า ดูเหมือนว่า Aude ซึ่งเป็นเมืองที่สวยที่สุดแห่งหนึ่งในฝรั่งเศส จะเปลี่ยนไปในชั่วข้ามคืน และบ้านกว่า 80 หลังในหมู่บ้านที่เขาอาศัยอยู่ซึ่งมีประชากรเพียง 500 คน ถูกซื้อไปโดยชาวอังกฤษ

ความไม่พอใจที่อาจเกิดขึ้นจากการที่มีชาวต่างชาติอพยพหลั่งไหลเข้ามาอยู่อาศัย ถูกบรรเทาเบาบางลงด้วยเม็ดเงินใหม่ๆ ที่ไหลตามเข้ามา เพราะเด็กๆ ที่โยกย้ายตามครอบครัวมาต้องเข้าโรงเรียนในเมือง Aude และอุตสาหกรรมไวน์ของเมืองนี้ ซึ่งเคยเผชิญกับปัญหาราคาตกต่ำเนื่องจากรสนิยมผู้บริโภคที่เปลี่ยนไป ก็เริ่มกระเตื้องขึ้น ตั้งแต่ก่อนปี 2003 แล้ว ที่ทาง การเมือง Aude และอีกหลายเมืองใกล้เคียง ได้ประเมินว่า เที่ยวบินที่เพิ่มมากขึ้นจากสายการบินต้นทุนต่ำ ได้นำรายได้มาให้ถึง 415 ล้านยูโร

สายการบินต้นทุนต่ำยังทำให้ชาวยุโรปตะวันออกนับล้านๆ คน สามารถออกตระเวนหางานทำไปทั่วยุโรปได้ โดยเฉพาะงานชั่วคราวหรือระยะสั้น จากที่เคยเป็นเพียงแค่ความเป็นไปได้ในเชิงทฤษฎี แต่เมื่อตั๋วเครื่องบินมีราคาถูกกว่าค่าจ้าง ในหนึ่งวัน และไม่มากไปกว่าค่าโดยสารรถประจำทาง ทำให้การเคลื่อนย้ายแรงงานไปทั่วยุโรปกลายเป็นจริงขึ้นมา

จึงไม่ใช่เรื่องบังเอิญที่โปแลนด์ ซึ่งมีอัตราการว่างงานสูงที่สุดประเทศหนึ่งในยุโรป จะมีการเติบโตต่อปีของการเดินทางโดยเครื่องบินในระดับสูงที่สุด คือร้อยละ 10 ในช่วง 3 ปีที่ผ่านมา

รัฐบาลก็พลอยได้ประโยชน์ไปด้วย เพราะไม่มีความจำเป็นอะไร ที่รัฐบาลซึ่งขาดแคลนเงินของยุโรปตะวันออก จะต้องสร้างถนนสายใหม่ๆ ซึ่งต้องเสียค่าใช้จ่ายสูง หรือยกระดับทางรถไฟ ในเมื่อประชาชนสามารถเดินทางโดยเครื่องบินซึ่งทั้งรวดเร็วและประหยัด

ในชนบทห่างไกลหลายแห่งในยุโรปตะวันออก ประชาชนพากันเมินรถบัสที่เดินทางระหว่างเมืองไปโดยสารเครื่องบินแทน "แทนที่ จะต้องแข่งกับสายการบินอื่น เรากลับแข่งกับขนส่งมวลชนประเภทอื่นแทน" Christian Mandl ผู้ก่อตั้งและ CEO สายการบินต้นทุนต่ำ SkyEurope กล่าว

แต่ไม่ใช่ทุกคนที่จะชอบความเจริญรุ่งเรืองของสายการบินต้นทุนต่ำ การเดินทางทางอากาศที่เพิ่มมากขึ้นทำให้ละแวกย่านที่อยู่รอบๆ สนามบินได้รับผลกระทบจากมลพิษของเครื่องบิน กลุ่มด้านสิ่งแวดล้อม Green ในยุโรปชี้ว่า เครื่องบินกำลังเป็นแหล่งแพร่กระจายก๊าซเรือนกระจกที่มากที่สุด Caroline Lucas สมาชิกพรรค Green ในรัฐสภายุโรปชี้ว่า แท้ที่จริงแล้ว อนุชนรุ่นหลังของยุโรปคือผู้ที่จะต้องจ่ายราคาที่แท้จริงของค่าตั๋วเครื่องบินราคาถูกในบรัสเซลส์ เริ่มพูดกันถึงการเก็บภาษีผู้ที่เดินทางโดยสายการบินต้นทุนต่ำทั่วยุโรป หรือการบังคับให้สายการบินต้องเข้าร่วมในแผนการแลกเปลี่ยนการแพร่กระจายก๊าซเรือนกระจกของอียู

ในขณะที่บรรดาสายการบินต้นทุนต่ำ ต่างพากันบ่นถึงการที่ทางการทำท่าจะเข้ามายุ่มย่ามตั้งกฎเกณฑ์ต่างๆ อีก "การผ่อนคลายกฎเกณฑ์เป็นหนึ่งในความสำเร็จเพียงไม่กี่อย่างของยุโรป"O'Leary แห่ง Ryanair กล่าว "แต่ขณะนี้พวกเขากำลังจะนำกฎเกณฑ์กลับมาอีก"

แปลและเรียบเรียงจาก
Newsweek 13 มีนาคม 2549
โดย เสาวนีย์ พิสิฐานุสรณ์