กิจการให้เช่าหนังสืออ่าน ดูเหมือนว่าจะเป็นธุรกิจที่เก่าแก่ธุรกิจหนึ่งที่สามารถอยู่ยงคงกระพันในตลาดของทุกประเทศมาหลายทศวรรษ

ที่ผ่านมายังไม่เคยมีการเคลื่อนไหวในทางที่แสดงว่ากิจการให้เช่าหนังสือหวั่นเกรงกลัวธุรกิจใดที่จะเข้าไปเป็นคู่แข่งมาก่อน จนกระทั่งเมื่อไม่นานมานี้ ได้มีกระแสข่าวจากผู้ประกอบธุรกิจร้านให้เช่าหนังสือ รวมทั้งกิจการห้องสมุดว่า มีความหวั่นเกรงต่อการรุกคืบตลาดของกิจการหนังสือดิจิตอลที่ทำท่าว่าจะคืบคลานเข้าไปแย่งส่วนแบ่งทางการตลาดมากขึ้นทุกที

ด้วยเหตุนี้ นักการตลาดในต่างประเทศจึงได้เริ่มทำการศึกษา และประเมินผลกระทบในทางลบที่อาจจะเกิดขึ้นกับธุรกิจให้เช่าหนังสือและห้องสมุดในตลาดของประเทศชั้นนำทางตะวันตกกันอย่างเป็นเรื่องเป็นราว

จะเห็นว่ากิจการสิ่งพิมพ์ด้วยดิจิตอล เป็นกิจการที่มีการขยายตัวในอัตราที่สูงมากธุรกิจหนึ่ง เมื่อเทียบกับธุรกิจอื่นๆ เพราะความก้าวหน้าของเทคโนโลยีในระบบดิจิตอลนั่นเอง ที่เป็นเครื่องมือหลักในการสนับสนุนการปฏิรูปธุรกิจสิ่งพิมพ์ของโลก

ในการดำเนินงานของธุรกิจสิ่งพิมพ์ดิจิตอล ผู้ประกอบการส่วนใหญ่ได้ตั้งกำแพง และวางเงื่อนไขข้อจำกัดในการที่บุคคลหรือกิจการภายนอกจะเข้าไปใช้ประโยชน์จากวารสาร และหนังสือที่จัดพิมพ์ในระบบดิจิตอล ในขณะที่การพิมพ์ในรูปแบบของกระดาษนับวันจะลดน้อยลงไปตามลำดับ

ดังนั้น เมื่อมองจากมุมของผู้ประกอบการร้านหนังสือให้เช่าและห้องสมุดแล้วจึงเป็นไปว่าในอนาคตจะทำให้การเข้าไปถึงตัวหนังสือใหม่ๆ ที่เป็นวัสดุสำคัญในการประกอบการของกิจการทั้งสองประเภทนี้ยากลำบากมากขึ้นหรือแทบจะเป็นไปไม่ได้ก็ว่าได้

ทั้งนี้เพราะตลาดสิ่งพิมพ์ดิจิตอลในต่างประเทศนั้น ผู้ประกอบการได้วางระบบการควบคุมการบริหารสิทธิของเอกสารดิจิตอลไว้อย่างเข้มแข็งเพื่อกีดกันผู้ใช้จากภายนอก

แม้ว่าในขณะนี้ผู้ประกอบการร้านหนังสือเช่าหรือธุรกิจห้องสมุดในต่างประเทศหลายแห่ง อย่างเช่นในอังกฤษ จะใช้เงินลงทุนในแต่ละปีเป็นจำนวนไม่น้อย เพื่อเป็นรายจ่ายรายปีสำหรับซื้อบริการของหนังสือทางดิจิตอล โดยห้องสมุดบริติช ไลบรารี่ ได้เปิดเผยว่ากิจการใช้เงินระหว่าง 2-16 ล้านปอนด์ต่อปีเพื่อการนี้

มีการประมาณการว่าในราวปี 2020 ราว 90% ของงานตีพิมพ์เอกสารประเภทวารสารและหนังสือออกใหม่ในตลาดโลกจะอยู่บนระบบงานดิจิตอลเพียงอย่างเดียว หรือราว 2 เท่าของยอดการพิมพ์ที่เป็นกระดาษตามเดิม

โดยปกติแล้ว หากเป็นกิจการของห้องสมุดที่ดำเนินงานเพื่อประโยชน์ของสาธารณะ และของชุมชน มักจะได้รับสิทธิพิเศษจากผู้พิมพ์และโฆษณาให้เข้าถึงฐานข้อมูลบนระบบดิจิตอลได้ง่ายกว่ากิจการที่ให้บริการหนังสือให้เช่าเพื่อทำการกอปปี้ หรือแจกจ่ายหนังสือหรือวารสารดิจิตอลนั้นๆ

ต่อไปให้แก่ผู้อ่านที่สนใจได้ ผ่านการตกลงในเงื่อนไขที่เป็นที่ยอมรับได้ของทั้งสองฝ่าย โดยฝ่ายของห้องสมุดต้องยินยอมตกลงในการปฏิบัติตามเงื่อนไขของผู้พิมพ์โดยเคร่งครัด โดยเฉพาะสิทธิด้านการคัดลอก ที่มีความคุ้มครองจากกฎหมายลิขสิทธิ์อยู่อย่างแน่นหนา

แต่ดูเหมือนว่าผู้ประกอบการสิ่งพิมพ์ดิจิตอลจะยังไม่ค่อยให้ความไว้เนื้อเชื่อใจกิจการเหล่านี้นัก เพราะยังเกรงว่าจะมีการถ่ายทอดหนังสือดิจิตอลต่อไปยังบุคคลอื่นในลักษณะของการส่งต่อๆ กันแบบเดียวกับกรณีของการดาวน์โหลดเพลงทางออนไลน์และส่งต่อไปให้แบบไม่จ่ายค่าบริการอย่างผิดกฎหมาย

สิ่งนี้อาจเป็นปัญหาที่มีการมองได้ทั้งสองแง่ เพราะวารสาร ข้อมูลความรู้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหนังสือเป็นวิทยาการที่กระทบต่อผลประโยชน์ของคนหมู่มาก และเป็นความรับผิดชอบที่ผู้พิมพ์สิ่งพิมพ์พึงจะต้องเปิดเผยเพื่อให้ผู้คนในสังคมและชุมชนรู้เท่าทันกับความก้าวหน้าและความเปลี่ยนแปลงทางด้านวิทยาการที่ทันสมัยในด้านต่างๆ

การวางระบบการควบคุมสิทธิการเข้าถึงเอกสารดิจิตอลที่ได้รับความนิยมและนำไปใช้โดยผู้ประกอบการสิ่งพิมพ์ดิจิตอลจำนวนมากนั้นเป็นเรื่องของความพยายามจะปกป้องธุรกิจให้อยู่รอด

โดยเฉพาะจากผู้ที่จ้องละเมิดลิขสิทธิ์ก็จริง แต่ผลกระทบต่อธุรกิจที่เกี่ยวเนื่องอย่างห้องสมุดหรือร้านให้เช่าหนังสือก็เป็นประเด็นร้อนที่ต้องมีการพิจารณากันด้วยความรอบคอบมากขึ้น

นอกจากนั้น การพิสูจน์ในสิทธิของผู้ที่เข้าถึงเอกสารและหนังสือดิจิตอลเป็นเรื่องยากและโอกาสที่จะทำได้น้อยมาก ซึ่งกลายเป็นว่าระบบควบคุมที่เพิ่มขึ้นมาได้กลายเป็นตัวสกัดการเติบโตของธุรกิจสิ่งพิมพ์ดิจิตอล แทนที่จะสนับสนุนและปกป้องผลประโยชน์ของกิจการอย่างที่คาดหวังกันเอาไว้

นอกจากนั้นเอกสารและหนังสือดิจิตอลที่ได้ไปใช้ในการประกอบการของร้านหนังสือให้เช่า หรือห้องสมุดนั้น ในทางปฏิบัติพบว่าบางครั้งมีความจำเป็นต้องปรับเปลี่ยนรูปแบบหรือฟอร์แมตไปจากต้นฉบับเดิมบ้างเพื่อความสะดวกในการใช้งานในแต่ละกรณีที่แตกต่างกัน ซึ่งจะสอดรับกับความต้องการใช้บริการที่แตกต่างกันของลูกค้าของกิจการ ซึ่งไม่สามารถทำได้ภายใต้ระบบการควบคุมการถ่ายโอนข้อมูลที่ยังมีความเข้มงวดและข้อจำกัดสูงมากเช่นนี้

การที่มีระดับของเงื่อนไขการใช้งานจากหนังสือดิจิตอลสูง ในขณะที่ผู้ประกอบการร้านหนังสือให้เช่าและห้องสมุดก็ยินยอมจ่ายเงินค่าบริการในจำนวนที่เพิ่มขึ้น อาจกลายมาเป็นประเด็นของความขัดแย้งทางธุรกิจระหว่างกิจการที่เคยเป็นพันธมิตรที่ดีต่อกันมานานแสนนานก็ได้ เพราะดูเหมือนว่าผู้ที่ใช้เอกสารดิจิตอลไปทำรายได้ต่อจะมองว่า การกระทำของผู้ประกอบการด้านสิ่งพิมพ์เอกสารดิจิตอลไม่ใช่การค้าระหว่างกันอย่างเป็นธรรม ตามหลักการของการค้าที่พึงยึดถือและปฏิบัติในโลกของการเปิดเสรี และเอฟทีเออย่างในวันนี้

อย่างไรก็ตาม ขณะนักการตลาดกลุ่มหนึ่งมีความคิดแบบก้าวหน้าถึงขนาดที่เห็นว่าการเกิดปัญหากันครั้งนี้ อาจเป็นจุดเปลี่ยนแปลงหน้าของประวัติศาสตร์ทางการตลาดของกิจการหนังสือที่ดำเนินมายาวนานกว่า 600 ปีนั้น นักการตลาดอีกกลุ่มหนึ่งยังไม่เชื่อว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงในธุรกิจให้เช่าหนังสือขายหนังสือ และห้องสมุดมากนัก เพราะผู้คนส่วนใหญ่คงไม่สามารถแบกคอมพิวเตอร์ไปไว้บนที่นอนเพื่ออ่านหนังสือดิจิตอลก่อนอนได้เหมือนกันการอ่านจากหนังสือที่ทำในรูปของกระดาษแบบดั้งเดิมได้ โดยเฉพาะหนังสือประเภทแนะนำการมีสุขภาพดี หนังสือในวงการบันเทิง การบริหาร และด้านวิชาชีพเฉพาะด้านที่อยู่ในกลุ่มหนังสือที่ได้รับความนิยมสูงสุดทั้งในบ้านเราและในต่างประเทศในขณะนี้