Casa de Retiro Espiritual สถาปัตยกรรมสูงตระหง่านที่ตั้งเด่นอยู่กลางเนินเขานอกเมือง Seville ประเทศสเปนนี้ เป็นผลงานชิ้นโบแดงของสถาปนิก Emilio Ambasz ที่นิตยสาร Wallpaper ได้รับเกียรติให้เป็นผู้ตีพิมพ์ภาพชุดสุดพิเศษเป็นครั้งแรก

ภาพ : Jonathan de Villiers
เรื่อง : Albert Hill

Casa de Retiro Espiritual เป็นบ้านที่เด่นสง่าและแปลกตาเป็นพิเศษ เพราะแม้จะอยู่นอกเมือง Seville ออกไปถึงครึ่งชั่วโมง ผู้มาเยือนก็ยังมองเห็นกำแพงมหึมาสีขาวสะอาดตาวางตัวโดดเด่นเหนือภูมิประเทศของแคว้น Andalusia ได้อย่างชัดเจน น่าฉงนตรงที่ได้เห็นเฉพาะตัวกำแพงแต่ไร้ร่องรอยของตัวบ้านโดยสิ้นเชิง ต่อเมื่อเข้าไปใกล้แล้วนั่นแหละจึงพบว่า บ้านฝังตัวอยู่ใต้ดินในลักษณะที่ความเก่าแก่แบบโบราณสามารถผสมผสานกับความทันสมัยแห่งอนาคตกาลได้อย่างลงตัว

ตัวบ้านที่สถาปนิก Emilio Ambasz ออกแบบให้อยู่ตรงกลางและล้อมรอบลานบ้านที่เล่นระดับให้ส่วนพื้นอยู่ต่ำกว่านั้น สามารถจัดให้เป็นหนึ่งในสิ่งมหัศจรรย์ด้านสถาปัตยกรรมแห่งศตวรรษที่ 20 เลยก็ว่าได้ เพราะผนังด้านหน้ากรุด้วยกระจกต่อกันจนเต็มพื้นที่และเน้นความวิจิตรของโครงสร้างด้านหน้าเป็นพิเศษ (โปรดดูภาพประกอบ)

แม้ว่า Ambasz จะออกแบบ Casa de Retiro Espiritual ให้ลูกค้ามาตั้งแต่ปี 1975 แต่โลกกลับรู้จักบ้านทรงประหลาดนี้แบบเล่ากันปากต่อปากเท่านั้น มีเพียงไม่กี่คนที่โชคดีได้ไปสัมผัสด้วยตัวเอง เพราะไม่มีใครรู้แน่ชัดถึงสถานที่ตั้ง จึงคาดเดาเอาว่า นี่เป็นมาตรการด้านความปลอดภัยก็เป็นได้ จวบจนกระทั่งปีนี้เจ้าของจึงอนุญาตให้มีการตีพิมพ์เผยแพร่ภาพชุดและเปิดบ้านต้อนรับผู้มาเยือนเป็นครั้งแรก

ตัว Ambasz เองยอมรับว่า รู้สึกสับสนกับปรากฏการณ์ที่บรรดาสถาปนิกและนักศึกษาพากันเฮโลดาหน้าเข้าเยี่ยมชมบ้านฝีมือออกแบบของเขา "การเปิดบ้านให้คนได้เข้าชมเพื่อความเข้าใจอย่างลึกซึ้งเป็นสิ่งสำคัญมาก" ขณะเดียวกันเขาก็ยอมรับว่ารู้สึก "ใจหาย" ไม่น้อยที่เห็นคนแปลกหน้ามากมายวนเวียนเข้ามาเหยียบขึ้นเหยียบลงไม่ขาดสาย

เมื่อได้สัมผัสตัวบ้านด้วยตัวเอง รวมทั้งได้เห็นทำเลที่ตั้งที่มองเห็นทะเลสาบเบื้องล่างอันสวยงามก็เข้าใจได้ทันทีว่า สถาปนิกออกแบบบ้านหลังนี้ขณะอยู่ในภาวะผ่อนคลายเต็มที่ เห็นได้จากรายละเอียดอันน่าอัศจรรย์ใจคือ ตรงส่วนบนของกำแพงสีขาวบริสุทธิ์มีหน้ามุขสร้างด้วยมือประดับอยู่ Ambasz อธิบายว่า "ประกอบขึ้นจากบล็อกไม้เล็กๆ 3,000 ชิ้นด้วยกัน"

ส่วนบันไดนำขึ้นไปยังหน้ามุขนั้นเล่า มีราวบันไดที่ใช้วิธีเซาะผนังเป็นร่องแบบลูกคลื่น ซึ่งใช้ประโยชน์อีกอย่างหนึ่งคือ เป็นทางน้ำไหลลงมาสู่สระน้ำ ตรงเชิงบันไดเบื้องล่าง เมื่อก้าวเดินขึ้นบันไดไปเรื่อยๆ ก็จะเกิดความรู้สึกว่า เสียงน้ำไหลทิ้งห่างออกไปเรื่อยๆ จนกระทั่งเมื่อก้าวเท้าเข้าไปยังตัวหน้ามุข ก็เป็นจังหวะที่คุณได้ทิ้งเสียงน้ำไหลไว้เบื้องหลังโดยสิ้นเชิง เพราะมีแต่ความเงียบให้ได้สัมผัสเท่านั้น "ในเชิงสถาปัตยกรรมถือว่าเสียงมีคุณค่าด้อยมานานแล้ว" Ambasz ย้ำหลักออกแบบ

สำหรับ Ambasz แล้ว สถาปนิกมีบทบาท "ในการปรับให้ความสวยงามเชิงศิลปะสามารถรับใช้ความจำเป็นในการใช้งานทางปฏิบัติได้" รวมทั้งเพิ่มเติมว่า อาคารที่สร้างขึ้นมาจะได้รับยกย่องให้เป็นสถาปัตยกรรมก็ต่อเมื่อมัน "กินใจ" เท่านั้น

แน่นอนว่ากรณีของ Casa de Retiro Espiritual สามารถทำให้ผู้มาเยือนตกตะลึงพูดไม่ออกเอาเลยทีเดียว เพราะเป็นผลงานที่มีคุณค่าเชิงสถาปัตยกรรมสูง หาใช่งานที่มาจากความคิดฝันเพียวๆ จะเห็นว่ากำแพงสีขาวขนาดมหึมาไม่ได้มีไว้เพื่อให้แลดูสวยงามเพียงอย่างเดียว หากช่วยให้ร่มเงาแก่ตัวบ้านและบังลมเหนือที่พัดกระโชกอยู่ตลอดเวลา ส่วนผืนดินที่ปกคลุมตัวบ้าน ก็หาใช่จินตนาการตามอำเภอใจ แต่เป็นเทคนิคที่สืบทอดมาแต่บรรพกาลและมีประสิทธิภาพสูงในอันที่จะทำให้บ้านเย็นสบายในช่วงฤดูร้อนอันอบอ้าวของสเปน

Ambasz เป็นคนเคลือบแคลงในแนวความคิดแบบว่าตามกันเป็นแฟชั่นและความคลั่งไคล้รูปแบบต่างๆ เป็นทุนเดิมอยู่แล้ว จึงมีทัศนคติต่อทฤษฎีสถาปัตยกรรมในลักษณะเดียวกันด้วย ตัวเขาเองยึดมั่นใน intuitive architecture ที่เขาให้รายละเอียดเพิ่มเติมว่า "ผมต้องตกผลึกทางความคิดให้ได้ เมื่อถึงจุดนั้น แล้วก็ต้องกล้าที่จะกระโดด แม้ต้องกระโดดท่ามกลางความอ้างว้างโดดเดี่ยวและน่าสะพรึงกลัวก็ตาม"

เพราะเหตุนี้นี่เองที่ทำให้ Ambasz กลายเป็นบุคคลที่วงการยกย่องและยอมรับ เขาก้าวมาไกลจนสามารถทำให้พวกที่ตั้งแง่และมีอคติต่อตัวเขาต้องหน้าแตกกระเจิงไปตามๆ กัน

Ambasz ถือกำเนิดที่ประเทศอาร์เจนตินา เมื่อปี 1943 มีผลงานออกแบบอาคารครั้งแรกที่ Buenos Aires ขณะอายุเพียง 15 อีก 5 ปีต่อมาก็ย้ายไปอยู่นิวยอร์กและเรียนที่ Princeton จนจบ หลังจากนั้นจึงมีโอกาสทำให้โลกได้รู้จักแนวคิดเกี่ยวกับการออกแบบอาคารอันเป็นแบบฉบับของตัวเขาเอง และยังยืนยันหนักแน่นว่า การออกแบบภูมิสถาปัตย์ (landscape design) เป็นส่วนสำคัญส่วนหนึ่งของสถาปัตยกรรม

Ambasz มีงานเขียนของตัวเองล่วงหน้าเป็นเวลาหลายปีก่อนที่วงการจะพูดถึงแนวคิดเกี่ยวกับ eco-architecture ว่า "การที่ชาวกรีกมีแนวคิดเกี่ยวกับการสร้างมนุษย์ว่า แตกต่างและแยกออกจากธรรมชาติโดยสิ้นเชิง เป็นผลให้ประเทศนี้หมดความสำคัญในเชิงภูมิปัญญาและจริยธรรมไป"

ณ เวลานี้เขาจึงต้องการสร้างผลงานเพื่อเผยแพร่ความคิดของตัวเองออกไป จึงเป็นที่มาของงานออกแบบ Casa de Retiro Espiritual ที่เขาต้องการประกาศให้พวกที่เรียกตัวเองว่าเป็น "ผู้ทรงอิทธิพล" ในวงการสถาปัตยกรรมได้รับรู้ด้วยการออกแบบตัวบ้านที่ถือว่าเป็นการตรวจสอบความขลังของสถาปัตยกรรมอีกครั้งหนึ่ง (re-examined architecture) นั่นคือ มีเพียงเนินดินและส่วนหน้าของตัวอาคารเท่านั้นที่ปรากฏแก่สายตาของผู้มาเยือน เป็นการ "สวมหน้ากากให้แก่งานสถาปัตยกรรม" เราดีๆ นี่เอง

จึงไม่น่าแปลกที่วิธีการประกาศตัวแบบคนหัวรุนแรงอย่างนี้จะทำให้คนในวงการสถาปัตยกรรมประหลาดใจไปตามๆ กัน มีสถาปนิกเพียงไม่กี่คนที่ชื่นชมยกย่องเขา อาทิ Tadao Ando, Mario Botta และ Alessandro Mendini แต่เมื่อเวลาผ่านไปนานเข้า แรงสนับสนุนก็หลั่งไหลเข้ามาอย่างท่วมท้นจนในที่สุด Ambasz ได้รับรางวัลมากมายและมีงานวิ่งเข้าชนสำนักงานในนิวยอร์กแบบถล่มทลาย

เป็นที่น่าสังเกตว่า ลูกค้าชาวญี่ปุ่นสามารถจับจุดความชำนาญของ Ambasz แล้วนำมาผสมผสานกับความสดในตลาดงานสถาปัตยกรรมญี่ปุ่น (green and grey approach) เพื่อให้เขาผลักดันผลงานออกมาจนทำให้วงการตกตะลึงได้อีก เห็นได้จากผลงานออกแบบห้างสรรพสินค้าบนเกาะฮอกไกโดให้ Nichii Obihiro เขาออกแบบให้บริเวณลานชอปปิ้งรายล้อมด้วยบรรยากาศธรรมชาติของพันธุ์ไม้ยืนต้นและล้มลุก รวมทั้งความเย็นฉ่ำของน้ำตก

ส่วนที่ฟูคูโอกะ เขาต้องต่อสู้กับความคิดคับแคบที่ว่า เมืองใหญ่มีไว้สร้างตึกและชานเมืองมีไว้สร้างสวนสาธารณะเท่านั้น โดย Ambasz ออกแบบ Fukuoka Prefecture International Hall (1990) ที่มีทั้งตัวอาคารและอุทยานอยู่ด้วยกัน ด้วยการตกแต่งส่วนหน้าของตัวอาคารด้วยเทอร์เรซที่ออกแบบเป็นสวนหย่อม ซึ่งนอกจากจะตอกย้ำชื่อเสียงในเชิงสถาปัตยกรรมของ Ambasz ให้กระฉ่อนในหมู่สถาปนิกด้วยกันแล้ว ยังทำให้เขาเป็นที่ยอมรับในหมู่ศิลปิน นักออกแบบสวน และนักวางผังเมืองด้วย

นอกเหนือจากสถาปัตยกรรมแล้ว Ambasz ยังมีความทะเยอทะยานและช่ำชองในด้านอื่นด้วย เขาบรรยายที่ Princeton ในสหรัฐอเมริกาและ Hochschule fur Gestaltung ในเยอรมนี เป็นผู้ดูแลงานออกแบบของ MoMA ในนิวยอร์ก เป็นนักออกแบบอุตสาหกรรมฝีมือฉมังจากการได้รับรางวัล Compasso D'Oro ถึง 3 ครั้ง

Mario Bellini ผู้อยู่ในแวดวงเดียวกันเคยพูดไว้ว่า "มันน่าตื่นเต้นและสะดุ้งใจไม่น้อยถ้าได้รู้ว่า Emilio Ambasz กำลังรับงานออกแบบอยู่ ณ มุมไหนของโลก หรือได้รู้ว่าเขากำลังตกผลึกทางความคิดที่อาจก่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ในงานออกแบบได้อีก"

ความคิดเห็นเชิงยอมรับความสามารถของ Ambasz อย่างเต็มหัวใจนี้เกิดขึ้นหลังจากเขาประสบความสำเร็จในการออกแบบเก้าอี้ "Vertebra" ในปี 1976 ซึ่งถือว่าเป็นเก้าอี้สำนักงานแบบ ergonomics แบบแรกที่ Ambasz เป็นผู้บุกเบิก

สถาปนิกอาร์เจนตินาจึงอธิบายวิธีการของตัวเองว่า "ผมชอบสร้างสรรค์งานต้นแบบ (prototypes) และคิดว่าดีมากเมื่อมันกลายเป็นแบบอย่าง (types) แต่ไม่ชอบเอาเลยเมื่อมันกลายเป็นแบบพิมพ์ (stereotypes) ที่คนทำตามๆ กันจนเกร่อ

สำหรับ Ambasz แล้วเชื่อมั่นว่า ทุกสิ่งทุกอย่างสามารถปรับปรุงให้ดีขึ้นได้ และยกตัวอย่างเรื่องเข็มเย็บผ้าว่า โดยตัวของมันเองก็มีความชัดเจนอยู่แล้วในฐานะของวัตถุชิ้นหนึ่ง "แต่ที่ผมต้องการออกแบบคือ เครื่องปั่นด้ายที่อาบเส้นด้ายด้วยน้ำยาเหลวแล้วทำให้เส้นด้ายแข็งตัวขึ้นมาทันที ทำให้สามารถนำเส้นด้ายนั้นมาใช้ประโยชน์แบบเข็มได้"

จากปรัชญาการพยายามปรับปรุงสิ่งที่มีอยู่แล้วให้ดีขึ้นอย่างเอาจริงเอาจังนี่เอง ทำให้ Ambasz สามารถบรรลุความสำเร็จในโครงการต่างๆ มากมาย นับตั้งแต่การออกแบบปากกาเหน็บกระเป๋าไปจนถึงการวางผังเมือง แต่โครงการ Casa de Retiro Espiritual นั้นต้องถือว่าเป็นสุดยอดซึ่งตัวเขาเองก็ยอมรับว่า เป็นงาน "สำคัญที่สุดโครงการหนึ่ง" ที่เขาเคยทำมา แถมยัง "อยู่นอกเหนือความคาดหมายและคาดหวังของทุกคน และยังยืนยงคงอยู่มาจนทุกวันนี้"

ผู้ต้องการเข้าเยี่ยมชม Casa de Retiro Espiritual โปรดเขียนจดหมายแจ้งความจำนงไปที่ : DEHESA RODA SL, Calle Balbino Marron 3, Portal A, Oficina 2-2, Edificio Viapol, 41018 Seville, Spain

(จากบทความเรื่อง "Off the wall" นิตยสาร Wallpaper/October 2004)